UYGUR TÜRKLERİNİN TARİHİ KLASİK MÜZİĞİ ONİKİ MUKAM VE ONUN ANLAMI

Hamit Göktürk / Uygur Haber Ve Araştırma Merkezi (UYHAM)

Mukam(Makam) : Uygur Türklerinin tarihi klasik müziği’nın genel adı’dır. Yer, daire makam,mevki ve derece anlamına gelmektedir.
Türk müzik kültür ve sanatının şaheseri, Türk musikisinin temeli olarak kabul edilen 12 Mukam, daha 15.yüzyılda Saidiye Hanlığının Hanışı(Hanım Sultanı) Melike Amannisa Hanım’ın önderliğinde, ünlü müzik bilgini Kadir Han Yarkentlı ve arkadaşları tarafından sistemleştirilmiş ve notaya alınmıştır.
12 mukam,Türk halkının tarihi geçmişini ve ve hayatının bütün safhalarını müzik dili ile anlatan edebi bir kamuş’tur.
Mukam, hayatın güzelliklerini,tarihi zaferler ile yenilgileri, kaygı ve hasretleri,  arzu, dilek ve istekleri,muhabbet ve kaygıları geleceğe dönük hayal ve düşünceleri müzik,güzel sözler ve çeşitli nefis figürler (Oyunlar) ile ifade etmektir.
Mukamlar,tarih gelişime paralel olarak, bir çok Türk bestekarlar,söz ustaları,hanende ve sazendeler(Okuyucu ve ve saz ustaları)tarafından meydana getirilmiş, ortaya  konulmuş ve  uzun yıllar içerisinde tekamül tekamül ettirilmiş  bir anonim ve ortak halk  ve aynı zamanda Serhiller(Seçkinler) ve saray  musikisidir.
12 mukam,360 ahenk(bir birine benzemeyen beste= ses sistemi) 4492 mısra şiirden müteşekkil olup, tümü yaklaşık 30 saate yakın sürede icra edilebilen bir dev eserdir.
Söylenen şarkılar Nevai,Fuzuli,Camii,Hüseyin Baykara,Babürşah, Abdurreşit Han,Melike Amannisa Hanım Nefisi Vb. klasik Türk şairlerinin şiirlerinden ve tarihi Türk destanlarından meydana gelmektedir.

12 Mukam Doğu Müzik kültürünün Mucizevi Buluşu olarak kabul edilmektedir.
12 mukam, ilk kez , 2002 yılında Doğu Türkistan’da Uygur Türkleri tarafından sistemleştirilerek DVD.formatında yayınlanmıştır.
Bu mücizevi eser,2005 yılında BM. Sanat Tarih ve Kültür Teşkilatı(UNESCO) tarafından insanlığın maddi olmayan Ortak Mirasi olarak ilan edilmiştir.

Doğu Türkistan’da Uygur Türklerince yüz yıllardan beri sevilip dinlenen ve aynı zaman’da bir  seçkinler,  ziyalılar ve saray musikisi olan Mukamlar binlerce yıllık muhteşem geçmişimizden süzülerek bugünkü duru ve parlak halini almıştır.

Mukam(Makam) : Uygur Türklerinin tarihi klasik müziği’nın genel adı’dır. Yer,derece ve daire anlamına gelmekte olup, bunun ayrıntıları olan mukamların de kendi başına özel anlamları bulunmaktadır.
12 (Oniki) mukam’in isimleri ve anlamları şöyledir  ;
1. RAK MUKAMI : Erkinliğe yanı bağımsızlığa,hür ve bağımsız olmaya intilmek, meyilli olmak veya onu elde etmeye çalışmak anlamını taşır.
2. CEBİYYAT MUKAMI : Nefaseti,zerafeti ve güzelliği özlemek olarak açıklanmaktadır.
3. MUŞAVEREK MAKAMI : doğruluk,samimiyet ve içtenliğe doğru meyilli olmak yanı telpunmek olarak algılanmaktadır.
4. ÇARGAH MUKAMI : Halkın istıkrar’a güvene ve refah ve Aydınlığa ve Hayatın Güzelliklerine olan özlemini ifade eder.
5. PENÇGAH MUKAMI : Bu mukamın önceki adı Büzurg(Büyük) tür. Toplumun Ulu’luğa ve Yükselmeye ve daha fazla gelişmeye olan arzu ve talebini ifade eder.
6. ÖZHAL MUKAMI : Bu mukamın önceki adı Kücek’tır. Mütevazi ve alçak gönüllülüğü (Kiçik Fiilliği) temsil eder.
7. ECEM MUKAMI : Ecem Arap asıllı bir kelime olup,Türkleri Araplar Ecem olarak adlandırmışlardır. Uygur Türkleri kendi müzik ve şarkılarının saygınlığını ve hürmetini arttırmak ve ifade etmek için Arapların kendilerini adlandırdığı bu sözü,klasik müzik ve şarkılarına isim olarak vermişlerdir.
8. UŞŞAK MUKAMI : Aşıklar,Sevgililer ve karşılıksız seven  Aşıkların  ve  Fedai’lerin sedası ve  avazı olarak kabul etmişlerdir.
9. BAYAT MUKAMI : Bu mukamın önceki adı Sabahan makamı olup, Hatırlamak ve Anmak idi. Şimdiki anlamı  ise,  yad etmek,hatırlamak,  anmak ve aydınlığı aramak manalarını ifade etmektedir.
10. NAVA MUKAMI : Güç,kuvvet, Cesaret,yiğitlik ve kahramanlık olarak açıklanmaktadır.
11. SEGAH MUKAMI : Bu mukamın eski adı Pesillik(Mevsimlik) olup, Arslanı hayran bırakmak anlamındadır.Segah mukamının asıl teleffuzu(söylenişi) Şıgah olup,bu terim gafletten uyandırmak ve gayrete getirmek anlamını taşımaktadır.
12. İRAK MUKAMI : Irmak ve Nehir kıyılarına çarpan suyun çıkardığı dalgalar ve sesler olarak kabul edilir.Halkın ruhundan taşan çoşkun ruh halini temsil eder.

Kaynaklar :
– Tarım Gunçeleri(Goncaları) Dergisi 7.sayı Urumçi – 2007
– Günümüzde Doğu Türkistan  ve Onun Türk tarih ve Kültürün’deki Yeri ve Önemi (Bildiri)
3. Uluslar arası Türk Şöleni Erzurum Güneş Vakfı Erzurum Mayıs / 2012