UYGUR TÜRKLERİ’NİN EFSANEVİ ŞEHRİ : POR-BAJİN

Por-Bajin kalasının müammalarından biri de onun alt katları hakkındadır. Topoqraflar, geofizikler, araşdırmaçılar bu mesele üzerinde çok çalışıblar. Onlar aşkar edibler ki, Por-Bajin kalasının alt katında boşluklar var. Onlardan bazıları kiçikdir ve yerin sethine yakındır. Bazıları ise daha böyük boyutlarda, derinliklerde yerleşib.
Tuva şamanları iddia edir ki, Por-Bajin kalası yakınlıklarında bir zamanlar Kuzey keçidi yerleşib. Bu Kuzey keçidi gizemli Şambul ölkesine aparmakdadır. Tebii ki, bu keçidin harada olmasını deqiqlikle söylemek mümkün deyil. Bu konuda hüsusi sübutlar da yokdur. Lakin öz zamanında menşece buryat olan hekim Pyotr Badmayev Tuvaya seyahat edib. O, buradakı bir sıra tarihi konularla ilgili deyrlendirmeler aparıb. Onun bu tür fealiyyetleri peşekar olmadığı üçün, gerçek bilimsel kaynak hesab edilmemekdedir. Pyotr Badmayevin çalışmalarının önemi ondadır ki, o, bir çok gerçeklikleri üze çıka bilib. Özellikle de Por-Bajin Kalasının hem dahili, hem de onun alt katındakı strukturların, memarlık bakımından önemini, strateji önemini heveskarcasına olsa da, derinden inceleye bilen ilk araşdırmaçıdır.

Müammalı mezar
Bir şeyi de qeyt etmek lazımdır ki, Şambal her kes üçün açık olsaydı, o, mifik bir ölke hesab olunmazdı. Bütün bunlara rağmen araşdırmacılar eziyyetlerine deyecek bir tapıntı aşkar etdiler. Hem de hemin tapıntı heç bir şamanın kömeyi olmadan, tesadüf neticesinde tapıldı. Tere-Hol gölünü araşdırarken yerin çökmesi neticesinde mezarın bir hissesi aşkara çıkdı. Ele hemin an belli oldu ki, bu bir askerin kabridir. Lakin onun silahları, elece de sümüklerinin kuruluşu yerli insanlarınkı ile uyğunluk teşkil etmirdi. Araşdırmacılar onun bütünlükle Avropa irqine mahsus bir asker olduğunu düşünürdüler. Gözlerinin forması, boyunun ölçüsü ve sümük kuruluşuna göre belə netice çıkartmağa esas verir. Silahı ve elece de barmağındakı üzükler onun Batı Avropanın XII yüzilinde yaşadığını deyir. Lakin askerin mezarından tapılan gil kablar Asiya halklarına mahsusdur. Belelikle, mezarın aid olduğu iller araşdırmaçıların fikirlerini alt-üst etdi. Askerin bastırıldığı illerde Por-Bajin Kalası çokdan terk edilmişdi. Bes avropalı asker terk edilmiş bir kalada ne arayırdı? Belke ele o, Şambul ölkesini arayırdı?
Bilim adamlarının çohu faktoloji meselelere üstünlük verirler. Ele buna göre de mifik düşünceden uzaqdırlar. Araşdırmacıların kalanın yaşı konusunda verdiyi melumatların bir neçe il yalnış olduğunu düşünsek, her bir fikir öz yerini tuta biler. Moyonçurun oğlu İdiqyan Çinde maniheyzmi öyrenerek burada da ehaliye tetbiq etmek isteyirdi. Ancak ehali bu inancı kabul etmek istemirdi ve öz eski kültürünü koruyurdu. Buna göre 779-cu ilde yerli ehali ile maniheystler arasında toqquşma yaşandı. Hakan ve onun 2000 terefdaşı öldürüldü.
Por-Bajin Kalasının tikintisinin 779-cu ilde başa çatdığını nezere alsak, kalanın neden terk edildiyini ve istifade olunmadığını anlayarık. Yerli ahali Hakan üzerindeki qelebeden sonra bu torpaklarda normal yaşam kurdular. Kuzey erazilere ise heç kim getmek istemedi.

Kalanın çağdaş deyeri
Bunu da qeyd edek ki, 2007-ci ilden sonra bu kala ile ilgili yeniden derin araşdırmalara başlanılıb. Çok teessüfler olsun ki, Pol-Bajin kalası ile ilgili olan çağdaş araşdırmalar konsunda bilimsel kaynaklar gereken gerçeklikleri açıklamırlar. Aslında, bu kalanın araşdırılması, incelenmesi, onunla ilgili gerçekliklerin gündeme getirilmesi, çağdaş dünyada siyasi ve kültür düzenin çok önemli strateji anlamlarına ve gerçekliklerine destek vere bilir. Bele ki, haan, mancur, dolqan, dunqan, manihey, cunqar ve diger Türk olmayan deyerler Güney Sibir ve Orta Asiyaya karşı derin hedeflerin üst düzeninde çok böyük savaşlara neden ola bilir. Bu zaman minlerle deyil de, milyonlarla insanın bu ağır felaketlerin kurbanlarına çevrilmesi kimi tehlikelere yol açmış olacak. Bu sorunların karşısını almak üçün, bölgenin kültür ve tarih etkinlikleri olduğu kimi tanıdılmalıdır. Güney Sibire maniyehzim, buddizm, cunqarçı deyerlerle yanaşılması dünyanın klassik dövlet ve toplumların birge yaşam tarzı üçün çok tehlikelidir. Buna göre de, bölgedeki eski kültürün gerçek Türk Kültürü olması akademik düzende öz tastikini bulmalıdır. En azından dünyanın en sırlı tarihi kültür merkezi olan Por- Bajin kalası Uyğurların efsanevi inanc kultu ile beraber, onun ierarhik deyerini de tastik etmelidir. Çünki bölgede Türk ünsürünün doğal gerçekliyi hem bölge üçün, hem de beşeri anlamda kimseye tehlike kaynağı olmayacak. Her hansı bölgesel savaşların düzenine çevrilmeyecek. Milyonlarla insanın katliamına neden olmayacak. Bölgenin Türk kültürüne dayanıklı olarak gelişmesine dünyanın ehtiyacı olması deyerini ise bizler zaman-zaman gündeme getirmeliyik .

Hazırladı: Lale CEBRAYIL