ئۆلۈم گىردابىدىن ھۆرلۈككىچە: خىتاي لاگېرىدىكى پاجىئەلەر

ئۆلۈم گىردابىدىن ھۆرلۈككىچە: خىتاي لاگېرىدىكى پاجىئەلەر (1)

خىتاي دائىرىلىرىنىڭ 2016-يىلىنىڭ ئاخىرلىرىدىن باشلاپ ئۇيغۇرلارنى ۋە باشقا مۇسۇلمان مىللەتلەرنى ئاتالمىش «جازا لاگېرلىرى» غا مىليونلاپ قامىشى، ئاتا-ئانىلىرى لاگېرغا ئېلىپ كېتىلگەن نارەسىدەلەرنىڭ «تىرىك يېتىم» لەرگە ئايلىنىۋاتقانلىقى، ئۇيغۇر زىيالىيلىرى ۋە سەرخىللىرىنىڭ ئارقىمۇ-ئارقا تۇتقۇن قىلىنىشى ياكى ئىز-دېرەكسىز يوقاپ كېتىشى، ئاتالمىش قايتا تەربىيەلەش مەركەزلىرىدە يۈز بېرىۋاتقان سەۋەبسىز ئۆلۈم ۋەقەلىرى پۈتۈن دۇنيا كۆڭۈل بۆلۈۋاتقان بىر مەسىلىگە ئايلاندى.

خەلقئارادىكى چوڭ ئاخبارات ۋاسىتىلىرىنىڭ خىتاينىڭ پۈتۈن ئۇيغۇر دىيارىدا تورلاشقان جازا لاگېرى سىستېمىسىنى قۇرغانلىقى ۋە نۇرغۇن ئۇيغۇرنىڭ سەۋەبسىز تۇتقۇن قىلىنغىنىغا ئائىت يېڭى پاكىتلارنى ئاشكارىلىشى شۇنىڭدەك خىتايغا قارىتىلغان تەنقىد ۋە ئەيىبلەشلەر ئاستىدا لاگېرلارنىڭ مەۋجۇتلۇقىنى ئىنكار قىلغان خىتاي ھۆكۈمىتى نۆۋەتتە بۇ لاگېرلارنى ئىختىيارى تېخنىكا بىلەن تەربىيەلەش ئورۇنلىرى سۈپىتىدە تەشۋىق قىلىشقا باشلىدى.

مانا شۇنداق پەيتتە بەختىگە يارىشا مۆجىزىلەرچە لاگېردىن ھايات قۇتۇلۇپ چىققان شاھىتلارمۇ يوق ئەمەس. ئۇلار گۇۋاھلىق بېرىپ بايان قىلغان: «بېشىغا قارا خالتا كىيدۈرۈلۈپ ئېلىپ مېڭىش، پۇت-قوللىرىنى كىشەنلەش، كېچە-كۈندۈز يۇقىرى تېخنىكا ئۈسكۈنىلىرى بىلەن كۆزىتىش، قوراللىق مۇھاپىزەت قىلىنىدىغان ئېگىز تاملار ئىچىگە سەۋەبسىز بىر ئېلىپ كېتىلگەنچە قويۇپ بېرىلمەسلىك، تۈرمە ۋە ھەربىي تۈزۈمدە باشقۇرۇش، ئاچ قويۇش، قاتتىق جىسمانىي ۋە پسىخىكىلىق قىيىن-قىستاققا ئېلىش، داۋالىماسلىق ۋە باشقا ئەھۋاللار بۇ لاگېرلارنىڭ تېخنىكا تەربىيەلەش ئورنى ئىكەنلىكىدىن دېرەك بېرەمدۇ؟»

خىتاي ھۆكۈمىتى 21-ئەسىردە ئۇيغۇر ئېلىدە قۇرغان بۇ لاگېرلار زادى قانداق جاي؟

مېھرىگۈل تۇرسۇن، 29 ياش، بۇندىن 6 ئاي بۇرۇن چەرچەندىكى لاگېردىن قويۇپ بېرىلگەن. مېھرىگۈلنىڭ ئىككى ھايات قالغان بالىسىنىڭ مىسىر گىراژدانى بولغانلىقى ئۇلارنىڭ خىتايدىن مۆجىزىلەرچە قۇتۇلۇپ چىقىشىغا سەۋەب بولغان. چەرچەندە قالغان ئاتا-ئانىسى، قېرىنداشلىرى ۋە ئۇرۇق-تۇغقانلىرى گۆرۈگە ئېلىنىش شەرتى بىلەن قويۇپ بېرىلگەن مېھرىگۈل قوش كېزەك بالىلىرى بىلەن مىسىر ئەلچىخانىسىنىڭ ھىمايىسىدە 2018-يىلى 4-ئاينىڭ 28-كۈنى قاھىرەگە قايتىپ كېلىدۇ ۋە 9-ئاينىڭ 21-كۈنى ئامېرىكىغا يېتىپ كېلىدۇ.

مېھرىگۈل ئامېرىكىغا كەلگەندىن كېيىن، خىتاينىڭ ئۇيغۇر ئېلىدە قۇرغان لاگېرىدىن قۇتۇلۇپ چىققان تۇنجى ئايال شاھىت سۈپىتىدە ئەركىن ئاسىيا رادىيومىزنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلدى.

مېھرىگۈل 2015 يىلى 3-ئاينىڭ 15 كۈنى، قاھىرەدە ئىككى ئوغۇل، بىر قىز، جەمئىي 3 كېزەك بالا تۇغقاندىن كېيىن، 2 ئايلىق بولغان بالىلىرىنى ئېلىپ ئىپتىخارلىقتا ئاتا-ئانىسىنى كۆرۈش ئۈچۈن مىسىردىن يۇرتى چەرچەنگە قايتىدۇ، ئۇ 2015-يىلى 5-ئاينىڭ -13 كۈنى ئۈرۈمچى ئايرودرومىدا خىتاي بىخەتەرلىك تارماقلىرى تەرىپىدىن تۇتقۇن قىلىنىدۇ. تېلېفونلىرى تارتىۋېلىنغان مېھرىگۈلنىڭ مىسىردا قالغان ئېرى بىلەن پۈتۈنلەي ئالاقىسى ئۈزۈلىدۇ.

ئەمدىلا تۇغۇتتىن قوپقان، 3 كېزەك بالىسىنى ئېمىتىۋاتقان مېھرىگۈل خېيجاسەن تۈرمىسىگە 3 ئاي قامىلىپ، بۇ جەرياندا قايتا-قايتا ئېغىر قىيىن-قىستاق ۋە سوراقلارنى بېشىدىن كەچۈرگەن پەيتتە خىتاي ساقچىلىرى تەرىپىدىن ئانا سۈتىدىن ئايرىۋېتىلگەن بوۋاقلار بولسا تەڭلا قاتتىق ئاغرىپ قالىدۇ، 3 ئايدىن كېيىن، يەنى، 8-ئاينىڭ 25-كۈنى مېھرىگۈل تۇيۇقسىز قويۇپ بېرىلىپ بالىلىرى داۋالىنىۋاتقان ئۈرۈمچى شەھەرلىك ئانا-بالىلار دوختۇرخانىسىغا ئېلىپ كېلىنىدۇ. ئىككى كۈندىن كېيىن مېھرىگۈل 3 كېزەكنىڭ ئىچىدىكى چوڭ ئوغۇل مۇھەممەتنىڭ مۇزلىغان جەسىتىنى قولىغا ئالىدۇ. بىر بالىسىنىڭ ئۆلۈپ كېتىشى، قالغان ئىككىسىنىڭ ئېغىر ئاغرىپ قېلىشى سەۋەبلىك مېھرىگۈل كېپىللىككە قويۇپ بېرىلگەن بولسىمۇ، پاسپورتى تارتىۋېلىنىپ، مىسىرغا قايتىشى تۇرماق بىر يەرگە بېرىشى چەكلىنىپ ئۆيىگە نەزەربەند قىلىنىدۇ.

ئۆمرىدە ھېچقانداق بىر جىنايەت ئۆتكۈزمىگەن، ئالىي مەلۇماتلىق مېھرىگۈلنىڭ بۇ ئادالەتسىز ۋە رەھىمسىز مۇئامىلىلەرگە، بۇ ئېچىنىشلىق قىسمەتلەرگە ئۇچرىشىغا پەقەت ئۇنىڭ مىسىردا ئوقۇغان ۋە ياشىغانلىقى سەۋەب بولغان.
مېھرىگۈل چەرچەن ناھىيەلىك دۆلەت بىخەتەرلىك دائىرىلىرى تەرىپىدىن 2017-يىلى 4-ئايدا تۇتۇلۇپ، لاگېرغا قامىلىدۇ ۋە 3 ئاي جىسمانىي ۋە روھىي خورلاشلارغا ئۇچراش سەۋەبلىك تۇتقاقلىق كېسىلىگە گىرىپتار بولۇپ قالغاندىن كېيىن داۋالىنىشقا قويۇپ بېرىلىدۇ. 2018-يىلى 1-ئايدا ئۇ 3-قېتىم بۇ قاباھەتلىك لاگېر ھاياتىنى يەنە قايتىلايدۇ.

ئۆلۈم گىردابىدىن ھۆرلۈككىچە: خىتاي لاگېرىدىكى پاجىئەلەر (2)

مېھرىگۈل: ئىنسان ئۇ زۇلمەتلىك لاگېردىن چىقىپ كېتىشكە ئۈمىدىنى يوقاتمىغان تەقدىردىمۇ، ئۇنىڭ، ئۇ يەردىكى قاتمۇ-قات قىيىن قىستاقلاردىن خورلانغان جىسمى ئاخىرىغىچە بەرداشلىق بېرەلمەسلىكى مۇمكىن.

2016-يىلىنىڭ ئاخىرلىرىدىن باشلاپ، خىتاي دائىرىلىرىنىڭ ئۇيغۇر دىيارىدا كېڭەيتىپ قۇرۇۋاتقان «قايتا تەربىيەلەش»، «كەسپىي تەربىيەلەش» ناملىرىدىكى ئورۇنلارنىڭ ئەمەلىيەتتە مىليوندىن ئارتۇق ئۇيغۇرنى قانۇنسىز ھالدا مەجبۇرىي قامىغان، كېچە-كۈندۈز يۇقىرى تېخنىكا ئۈسكۈنىلىرى بىلەن كۆزىتىلىدىغان، قوراللىق مۇھاپىزەت قىلىنىدىغان، تۈرمىگە ئوخشاش سىرت بىلەن ئالاقىسى تامامەن ئۈزۈۋېتىلگەن جازا لاگېرلىرى ئىكەنلىكى دۇنياغا ئاشكارىلاندى. لاگېردىن مۆجىزىلەرچە قۇتۇلۇپ چىققان شاھىتلارمۇ يوق ئەمەس.

«بېشىغا قارا خالتا كىيدۈرۈپ ئېلىپ مېڭىش، پۇت-قوللىرىنى كىشەنلەش، سەۋەبسىز بىر ئېلىپ كېتىلگەنچە قويۇپ بېرىلمەسلىك، تۈرمە ۋە ھەربىي تۈزۈمدە باشقۇرۇش، ئاچ قويۇش، جىسمانىي ۋە پسىخىكىلىق قىيىن-قىستاققا ئېلىش، داۋالىماسلىق ۋە باشقا ئەھۋاللار بۇ لاگېرلارنىڭ تېخنىكا تەربىيەلەش ئورنى ئىكەنلىكىدىن دېرەك بېرەمدۇ؟» خىتاي ھۆكۈمىتى 21-ئەسىردە ئۇيغۇر ئېلىدە قۇرغان بۇ لاگېرلار زادى قانداق جاي؟

بۇلارنى سىز، « ئۆلۈم گىردابىدىن ھۆرلۈككىچە: خىتاي لاگېرىدىكى پاجىئەلەر» مەخسۇس سەھىپىمىزدە، ئەنە شۇ خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىدىن مۆجىزىلەرچە قۇتۇلۇپ چىققان شاھىتلارنىڭ بايانلىرىدىن ئاڭلايسىز.

سەھىپىمىزنىڭ بۈگۈنكى 2-سانىدا، خىتاينىڭ ئۇيغۇر ئېلىدە قۇرغان لاگېرىدىن قۇتۇلۇپ چىققان تۇنجى ئايال شاھىت سۈپىتىدە ئەركىن ئاسىيا رادىيومىزنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل مېھرىگۈل تۇرسۇن ئۆزىنىڭ ئىككىنچى قېتىم لاگېرغا قايتا ئېلىپ كېتىلىشى ۋە ئۆزىنىڭ بۇ قاباھەتلىك جايدا ئۇچرىغان قىيىن-قىستاق ھەم قورقۇنچلۇق كەچمىشلىرىنى بايان قىلىدۇ.

سەھىپىمىزنىڭ 1-سانىدا، ئەمدىلا 2 ئايلىق بولغان 3 گېزەك ئوماق بالىسىنى ئېلىپ مىسىردىن ۋەتىنىگە قايتقان مېھرىگۈل، تېخى يۇرتى چەرچەنگە يېتىپ بارماي تۇرۇپ ئاتا-ئانىسى بىلەن كۆرۈشمەك تۈگۈل ئېمىتىۋاتقان بوۋاقلىرىدىنمۇ ۋاقىتسىز ئايرىۋېتىلىپ، خىتاي بىخەتەرلىك تارماقلىرى تەرىپىدىن ئۈرۈمچى خېيجياسەن تۈرمىسىگە قامالغانلىقى، 3 ئايدىن كېيىن ئائىلىسىگە كېپىللىككە بېرىلگەنلىكى، ئەمما ئۇنىڭ تۇيۇقسىز قويۇپ بېرىلىشىگە بولسا 3 گېزەك بالىسى ئىچىدىكى مۇھەممەتنىڭ دوختۇرخانىدا جان ئۈزۈشى سەۋەب بولغانلىقىدەك پاجىئەلىك كەچمىشلىرىنى ئاڭلاتقان ئىدۇق.

سەۋەبسىز تۇتقۇن قىلىنىپ 3 ئايلىق تۈرمە ھاياتىنى ئاخىرلاشتۇرۇپ، ئاخىرى ئاتا-ئانىسى، قېرىنداشلىرى ۋە قالغان ئىككى بوۋىقى بىلەن جەم بولالىغان مېھرىگۈلنى، ئۇنى ھاياتىنىڭ يەنىمۇ ئېغىر سىناقلىرى، قورقۇنچلۇق زۇلمەتلەر كۈتۈۋاتقان ئىدى.

ئەينى ۋاقىتتا بالىلىرىنى داۋالىتىش ھەلەكچىلىكى ۋە تۈگىمەس دوختۇر چىقىملىرىنى تۆلەش بىلەن بولغان بۇ ياش ئانا، چەرچەن ناھىيەلىك دۆلەت بىخەتەرلىك دائىرىلىرى تەرىپىدىن 2017-يىلى 4-ئايدا قايتا تۇتۇلىدۇ. بۇ مەزگىل خىتاي دائىرىلىرىنىڭ ئۇيغۇرلارنى كەڭ كۆلەملىك لاگېرلارغا قاماشنى كۈچەيتكەن مەزگىلى ئىدى.

بۇ نۆۋەت ئۇنىڭ بېشىغا قارا خالتا كىيدۈرۈلىدۇ، پۇت ۋە قوللىرىغا قوش كىشەن سېلىنىدۇ، چېچى چۈشۈرۈلىدۇ، يالىڭاچ قىلىنىپ دوختۇر تەكشۈرۈشىدىن ئۆتكۈزۈلىدۇ. شۇنىڭدەك چەرچەن ناھىيەلىك دۆلەت بىخەتەرلىك ئىدارىسىنىڭ تۇتۇپ تۇرۇش ئورنىدا مېھرىگۈلنىڭ ئىسمى «54-» نومۇرغا ئايلىنىدۇ.

مېھرىگۈل ئۇ جايدا ئۆزىگە تونۇشلۇق پېشقەدەم ئوقۇتقۇچى، مەھەللىدىكى قوشنىلىرىنىڭ ئۆزىدىنمۇ كىچىك قىزى، ھەتتا ئۆزىنى داۋالىغان ئەنگلىيەدە ئوقۇپ كەلگەن دوختۇر قاتارلىق ئۆزىگە ئوخشاشلا بىگۇناھ 68 نەپەر ئۇيغۇر ئايال بىلەن 210-نومۇرلۇق كامېراغا قامىلىدۇ.

مېھرىگۈل 54 -نومۇرلۇق مەھبۇسقا ئايلانغاندىن كېيىن سوراق جەريانىدا ئېغىر جىسمانىي ۋە روھىي خورلاشلارغا ئۇچرىغان. قىيىن-قىستاق ۋە قورقۇنچلۇق بۇ زۇلۇملار ئۇنى تۇتقاقلىق كېسىلىگە گىرىپتار قىلغان. ئۇ سۆھبىتىمىزنىڭ كېيىنكى قىسمىدا خىتاينىڭ لاگېرلاردىكى داڭلىق «يولۋاس ئورۇندۇقى» غا ئولتۇرغۇزۇش قاتارلىق جىسمانىي ۋە پسىخىكىلىق خورلاش ئۇسۇللىرىنىڭ تەپسىلاتلىرىنى ئاشكارىلايدۇ. سەھىپىمىزنىڭ كېيىنكى قىسمىدا كۆرۈشەيلى.

ئۆلۈم گىردابىدىن ھۆرلۈككىچە: خىتاي لاگېرىدىكى پاجىئەلەر (3)

مېھرىگۈل خىتاي دائىرىلىرىنىڭ ئايال مەھبۇسلارغا تەن ۋە روھىي جەھەتتىن خورلاش ئېلىپ بارغاندىن سىرت يەنە مەجبۇرىي ھالدا دورا ئىچكۈزىدىغانلىقىنى پاش قىلدى.

مېھرىگۈل: «يولۋاس ئورۇندۇقتا توكقا چاتقاندا، چىدىغۇسىز ئاغرىقتىن ئادەم ئۆلۈپ كەتسەم بۇنىڭدىن ياخشى ئىدى دېگەنلەرنى ئويلايدىكەن».

مېھرىگۈل، 2017-يىلى، 4-ئايدا، يەنى خىتاي دائىرىلىرى ئۇيغۇر ئېلىدە قايتا تەربىيەلەش نامىدا لاگېرلارنى قۇرۇشنى كۈچەيتىپ، ئۇيغۇرلارنى كەڭ كۆلەملىك تۇتقۇن قىلىشقا باشلىغاندا، ئىلگىرى تۇتقۇنلۇق تارىخى بار، قارا تىزىملىكتىكى شەخسلەر قاتارىدا، چەرچەن ناھىيەلىك دۆلەت ئامانلىق تارماقلىرى تەرىپىدىن قايتا تۇتقۇن قىلىنىپ، ئەمدىلا بىر ياشقا كىرگەن بالىلىرىدىن يەنە ئايرىلىشقا مەجبۇر بولىدۇ. تۇتۇپ تۇرۇش ئورنىدىكى «54-نومۇرلۇق» مەھبۇسقا ئايلانغان مېھرىگۈلنىڭ سوراق جەريانىدا تاياق زەربىسىدىن بىر قۇلىقى گاس بولىدۇ ۋە سوراق جەريانىدا ئېغىر جىسمانىي ۋە روھىي خورلاشلارغا ئۇچرايدۇ. ئۇ بۇ ھەقتە ئۆزى بېشىدىن كەچۈرگەن، ھازىرمۇ ئويلىسا تېنى تىكەنلىشىدىغان ئەڭ ئېغىر ۋە قورقۇنچلۇق زۇلۇم-«يولۋاس ئورۇندۇقى» غا ئولتۇرغۇزۇش ھەققىدە توختالدى.

مېھرىگۈلنىڭ بايان قىلىشىچە، ئۇنى سۇدىن ۋە كۈن نۇرىدىن مەھرۇم 210-نومۇرلۇق كىچىك بىر كامېردا، 68 ئادەم قىستىلىپ ياشاش، كۈنلەپ ئاچ قېلىش، شەخسىي تازىلىق قىلالماسلىق، 24 سائەت كۆزىتىلىش، نۆۋەتلىشىپ ئۇخلاش، خىتايچە قىزىل ناخشا ۋە سىياسىي قائىدىلەرنى يادلاش قاتارلىق بىر قاتار توختاۋسىز جىسمانىي ۋە روھىي خورلۇقلار كۈتمەكتە ئىدى.

مېھرىگۈلنىڭ بايان قىلىشىچە، دائىرىلەرنىڭ تۇتقۇنلارغا سۇ بەرمەسلىكى ۋە تاماقنىڭ مىقدارىنى ئىنتايىن ئاز ھالدا كونترول قىلىشى ئۇلارنىڭ تاھارەت قېتىم سانىنى ئەڭ تۆۋەن چەكتە كونترول قىلىشنى مەقسەت قىلغانلىقىدىن دېرەك بېرىدىكەن. بۇنىڭدىن باشقا ئاياللارغا سوراق جەريانىدا مەجبۇرىي ئىچكۈزۈلگەن نامەلۇم تابلېتكا ۋاقىتلىق ھالدا ئۇلارنىڭ نورمال ئويلاش ۋە ئەقلى ئىنكاس قايتۇرۇش ئىقتىدارىنى دەخلىگە ئۇچراتقان، قەرەللىك مەجبۇرىي ئىچكۈزۈلگەن دوغىسىمان سۇ بولسا، ئاياللارنىڭ ھېيىزىنىڭ توختىشىغا سەۋەب بولغان، ھەتتا بەزىلىرىدە ئەكس تەسىر پەيدا قىلغانلىقتىن توختىماي قان كېلىپ قانسىراپ ئۆلۈش ۋەقەلىرىمۇ يۈز بەرگەن ئىكەن. ئاياللارغا مەجبۇرىي ئىچكۈزۈلگەن بۇ نامەلۇم دورىلار نېمە مەقسەتتە ئىچكۈزۈلدى؟ بۇ قانداقتۇر بىر دورا تەجرىبىسى ئېلىپ بېرىلىشتىن دېرەك بېرەمدۇ؟ بۇ، مەجبۇرىي دورا ئىچكۈزۈلۈپ زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىلاردا يەنە قانداق ئەكس تەسىرلەر پەيدا قىلىشى مۇمكىن؟ بۇلار ھازىرچە نامەلۇم. ئەمما تۇتۇپ تۇرۇش ئورۇنلىرى قاتارلىق لاگېرلارغا قامالغانلارغا قانداقتۇر نامەلۇم دورىلارنىڭ زورلۇق بىلەن ئىچكۈزۈلگەنلىكى بىر ئەمەس بىر قانچە شاھىت تەرىپىدىن تەكرار ئوتتۇرىغا قويۇلغان بولۇپ، بۇ ھەر خىل گۇمانلارنى تۇغدۇرۇۋاتقان مەسىلىنىڭ بىرى.

ئۆمرىدە ھېچقانداق بىر جىنايەت ئۆتكۈزمىگەن، 29 ياشلىق، ئالىي مەلۇماتلىق مېھرىگۈلنىڭ بۇ ئادالەتسىز ۋە رەھىمسىز مۇئامىلىلەرگە، بۇ ئېچىنىشلىق قىسمەتلەرگە ئۇچرىشىغا پەقەت ئۇنىڭ مىسىردا ئوقۇغان ۋە ياشىغانلىقى سەۋەب بولغان. ئەمما ئۇنىڭ بىلەن بىر كامېردا ئوخشاش زۇلمەتنى كۆرگەن ۋە بەلكىم ھايات بولسا ھازىرغىچە تەكرار كۆرۈۋاتقان ئۇ بىگۇناھ ئاياللارچۇ؟ ئۇلارنىڭ گۇناھى نېمە؟ مېھرىگۈل بۇنىڭغا: «ئۇلارنىڭ گۇناھى پەقەت ۋە پەقەت ئۇيغۇر بولغانلىقى ئۈچۈندۇر» دەيدۇ.

بۇ قاباھەتلىك تۈرمىدىكى ئېغىر زۇلۇم ۋە خورلۇقلارغا مېھرىگۈلنىڭ ۋۇجۇدىدىن ئاۋۋال روھى بەرداشلىق بېرەلمىگەن. خامۇشلۇق ۋە تۇتقاقلىق كېسەللىكى دىئاگنوزلىرى ئالدىدا خىتاي دائىرىلىرى ئۇنى بۇ قېتىم داۋالىنىشقا كېپىللىككە بېرىشكە مەجبۇر بولغان. مېھرىگۈل، 7-ئاينىڭ 26-كۈنى بۇ قاباھەتلىك جايدىن يەنە بىر قېتىم قۇتۇلۇپ چىقىدۇ. ئۇنىڭ ئاخىرى ئەقلىدىن پۈتۈنلەي ئېزىپ نېرۋا كېسەللىكلەر دوختۇرخانىسىغا يوللىنىشىغا ئۇنىڭ 3 ئاي ئىچىدە كامېرداشلىرىدىن 9 نەپىرىنىڭ ئېچىنىشلىق ئۆلۈمىگە شاھىت بولغانلىقى سەۋەب بولغان ئىدى. مېھرىگۈلنىڭ قاباھەتلىك كامېردىكى 9 نەپەر بىگۇناھ ئۇيغۇر ئايالنىڭ ئۆلۈمىگە دائىر قان ياشلىق كەچمىشلىرىنى سەھىپىمىزنىڭ كېيىنكى قىسىملىرىدىن ئاڭلايسىلەر.

https://www.rfa.org/uyghur/xewerler/kishilik-hoquq/uyghurda-lager-11142018144213.html

ئۆلۈم گىردابىدىن ھۆرلۈككىچە: خىتاي لاگېرىدىكى پاجىئەلەر (4)

چەرچەن ناھىيەلىك دۆلەت ئامانلىق دائىرىلىرى تەرىپىدىن تۇتقۇن قىلىنىپ 54-نومۇرلۇق مەھبۇسقا ئايلانغان بىگۇناھ مېھرىگۈل تۇرسۇن 210-نومۇرلۇق كامېرغا قامالغاندىن كېيىن، بۇ قورقۇنچلۇق جايدا «يولۋاس ئورۇندۇق» قا ئولتۇرغۇزۇپ توكقا چېتىش، ئاچ قويۇلۇش، پۈتۈنلەي خىتايچە سىياسىي-قانۇن دەرسلەرنى ئۆگىنىش، ئاچ قالدۇرۇلۇش، داۋالىماسلىق، ئۇسسۇز قالدۇرۇش، شەخسى تازىلىق قىلدۇرماسلىق، ھېيىز توختىتىش دورىلىرىنى مەجبۇرىي ئىچكۈزۈشكە ئوخشاش جىسمانىي ۋە روھىي خورلۇقلارغا ئۇچرايدۇ.

دۇنيادىن، ھاياتلىقتىن، ئىنسانلىقتىن يىراق بۇ قاراڭغۇ ۋە زۇلمەتلىك جايدىكى قىيىن-قىستاقلارغا بەزىلەرنىڭ روھىي بەزىلەرنىڭ ۋۇجۇدى بەرداشلىق بېرىلمەيدۇ. 3 ئاي ئىچىدە مېھرىگۈل كامېرداشلاردىن 9 كىشىنىڭ ئېچىنىشلىق ئۆلۈمىگە شاھىت بولىدۇ. ئۇنىڭ ئېسىدىن چىقمايدىغىنىنى 62 ياشلىق گۈلنىساخان ئانىنىڭ تۈرمە ساقچىلىرىنىڭ ئېغىزغا ئالغۇسىز ئېغىر تىل-ھاقارەتلىرىدىن كېيىن ئېغىر ئازاب ۋە ئاھانەت ئىچىدە ئاخىرقى نەپىسىنىڭ توختىشى بولغان. بۇ مېھرىگۈل 210-كامېردا شاھىت بولغان 1-ئۆلۈم ۋەقەسى ئىكەن.

مېھرىگۈل بايان قىلغاندەك، دائىرىلەرنىڭ تۇتقۇنلارغا سۇ بەرمەسلىكى، تاماق مىقدارىنى ئىنتايىن ئاز ھالدا كونترول قىلىشى ئۇلارنىڭ تاھارەت قېتىم سانىنى ئەڭ تۆۋەن چەكتە كونترول قىلىش ئۈچۈن ئىكەن. ئايال تۇتقۇنلارغا سوراق جەريانىدا مەجبۇرىي ئىچكۈزۈلگەن نامەلۇم تابلېتكا ۋاقىتلىق ھالدا ئۇلارنىڭ نورمال ئويلاش ۋە ئەقلىي ئىنكاس قايتۇرۇش ئىقتىدارىنى دەخلىگە ئۇچراتقان. قەرەللىك ۋە مەجبۇرىي ئىچكۈزۈلگەن دۇغسىمان سۇ ئاياللارنىڭ ھېيىزىنىڭ توختىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىكەن. ھەتتا بەزىلىرىدە ئەكس تەسىر پەيدا قىلغانلىقتىن توختىماي قان كېلىپ قانسىراپ ئۆلۈش ۋەقەلىرىمۇ يۈز بەرگەن ئىكەن.

ئاياللارغا بۇ نامەلۇم دورىلار نېمە مەقسەتتە ئىچكۈزۈلدى؟ بۇ بىر دورا تەجرىبىسى ئېلىپ بېرىلىشتىن دېرەك بېرەمدۇ-يوق؟ مەجبۇرىي دورا ئىچكۈزۈلۈپ زىيانكەشلىككە ئۇچرىغۇچىلاردا يەنە قانداق ئەكس تەسىرلەر پەيدا قىلىشى مۇمكىن؟ بۇلار ھازىرچە نامەلۇم. ئەمما لاگېرغا قامالغانلارغا قانداقتۇر نامەلۇم دورىلارنىڭ زورلۇق بىلەن ئىچكۈزۈلگەنلىكى بىر ئەمەس، بىر قانچە شاھىت تەرىپىدىن تەكرار ئوتتۇرىغا چىقماقتا. بۇ نۆۋەتتە خىتاينىڭ لاگېرلاردىكى تۇتقۇنلارنى بىر تەرەپ قىلىش مەقسىتىگە گۇمان تۇغدۇرۇۋاتقان مەسىلىنىڭ بىرىدۇر.

29 ياشلىق ئالىي مەلۇماتلىق مېھرىگۈلنىڭ بۇ ئادالەتسىز ۋە رەھىمسىز مۇئامىلىلەرگە، بۇ ئېچىنىشلىق قىسمەتلەرگە ئۇچرىشىغا پەقەت ئۇنىڭ مىسىردا ئوقۇغانلىقى ۋە ياشىغانلىقى سەۋەب بولغان. ئەمما ئۇنىڭ بىلەن بىر كامېردا ئوخشاش زۇلمەتنى كۆرگەن ۋە بەلكىم ھايات بولسا ھازىرغىچە تەكرار كۆرۈۋاتقان ئۇ بىگۇناھ ئاياللارچۇ؟ ئۇلارنىڭ گۇناھى نېمە؟ مېھرىگۈل بۇنىڭغا «ئۇلارنىڭ گۇناھى پەقەت ۋە پەقەت ئۇيغۇر بولغانلىقىدۇر،» دەيدۇ.

مېھرىگۈل ئۆزىنىڭ ۋە باشقا تۇتقۇنلارنىڭ تۈرمىگە ئەۋەتىلىشتىن بۇرۇن ئادەم بويى ئېگىزلىكتىكى ساندۇقسىمان، ئەينەكلىك، ئاپتوماتىك ئېچىلىپ-يېپىلىدىغان ۋە ئايلاندۇرۇلۇپ نۇر ئۆتكۈزۈپ تەكشۈرۈلىدىغان ئالاھىدە بىر ئەسۋابقا يالىڭاچ ھالدا چۈشۈرۈلۈپ تەكشۈرۈلگەنلىكىنى ئەسلەپ ئۆتتى. مېھرىگۈل بۇ ھەقتىكى ئۇچۇرلارنى پروگراممىمىزنىڭ كېيىنكى قىسمىدا ئاشكارىلايدۇ.

https://www.rfa.org/uyghur/xewerler/kishilik-hoquq/olumdin-horlukkiche-11212018155604.html

ئۆلۈم گىردابىدىن ھۆرلۈككىچە: خىتاي لاگېرىدىكى پاجىئەلەر (5)

مېھرىگۈل تۇرسۇن 2-قېتىم قايتا تۇتقۇن قىلىنىپ، 2017-يىلى 4-ئايدا چەرچەندىكى تۇتۇپ تۇرۇش ئورنىنىڭ 210-كامېرىدا 3 ئاي قامىلىدۇ. بۇ جەرياندا يولۋاس ئورۇندۇقتا ئولتۇرۇش، نۆۋەتلىشىپ ئۇخلاش، ئېغىر تەن جازاسى، ئاچ قويۇلۇش، سۇسىز قالدۇرۇلۇش، شەخسى تازىلىق قىلالماسلىق، داۋالىنالماسلىق ۋە پسىخىكىلىق خورلۇق قاتارلىق بىر قاتار قىسمەتلەرنى باشتىن كەچۈرىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە بىگۇناھ ئاياللارنى قامىغان بۇ جازا لاگېرىدا كامېرداشلىرىدىن جەمئىي 9 ئايالنىڭ ھەر تۈرلۈك سەۋەبلەر بىلەن ئۆلۈپ كېتىشىگە شاھىت بولىدۇ. بۇ قاباھەتلىك تۈرمە ھاياتى ئۇنىڭ ۋۇجۇدىدىن بەكرەك روھىنى كاردىن چىقىرىدۇ. ئۇنىڭ ئىككىنچى قېتىم 3 ئايلىق تۇتقۇندىن كېيىن، داۋالىنىش ئۈچۈن ئائىلىسىگە كېپىللىككە قويۇپ بېرىلىدۇ.

بىر قانچە ئاي داۋالىنىپ سالامەتلىكى ئاستا-ئاستا ئەسلىگە كېلىشكە باشلىغان مېھرىگۈل 2018-يىلى 1-ئاينىڭ 21-كۈنى 3-قېتىم تۇتقۇن قىلىنىدۇ. بۇ قېتىم دائىرىلەر ئۇنىڭغا ئېغىر جازا كېسىشنى پىلانلىغان بولسىمۇ، ئەمما مېھرىگۈلنىڭ بالىلىرىنىڭ خىتايدا نوپۇسقا ئېلىنمىغانلىقى سەۋەبلىك ئىشلار خىتاينىڭ پىلانىدەك بولمايدۇ.

خىتاي ساقچىلىرى مېھرىگۈلنى بېيجىڭدىن ئۇنىڭ بالىلىرىنى ئېلىپ كەتكىلى كەلگەن مىسىر دىپلوماتلىرى بىلەن كۆرۈشتۈرگەندە مېھرىگۈلگە يېڭى كىيىملەرنى كىيدۈرۈپ، ھەتتا گىرىم قىلىپ، ئارتۇق گەپ قىلماسلىق ھەققىدە گەپ ئۆگىتىپ قاتتىق ئاگاھلاندۇرۇپ ئېلىپ چىقىدۇ. ئەمما ئۇنىڭ چوڭ كېلىپ قالغان كىيىملىرىنىڭ يېڭى ئاستىدىن كۆرۈنۈپ قالغان كىشەندىن بولغان جاراھەتلەر دىپلوماتلارنىڭ دىققىتىنى تارتىدۇ. ئۇلار مېھرىگۈلنىڭ خەتەر ئاستىدا ئىكەنلىكىنى سېزىدۇ. مىسىر دىپلوماتلىرىنىڭ خىتاي تەرەپ بىلەن مېھرىگۈلنىڭ بالىلىرىنى ئانىسىز ئېلىپ كېتىشكە بولمايدىغانلىقى ھەققىدە ئېلىپ بارغان بىر مەزگىللىك تالاش-تارتىشلىرىدىن كېيىن، ئاخىرى مېھرىگۈل خىتايدىن قۇتۇلۇپ ئەركىنلىككە ئېرىشىدۇ.

شۇنداق قىلىپ، مىسىر ئەلچىخانىسىنىڭ ياردىمىدە مىليونلارچە ئۇيغۇرلارنىڭ قامالغانلىقى ئىلگىرى سۈرۈلۈۋاتقان زۇلمەتلىك جازا لاگېرىدىن مېھرىگۈل ئاخىرى قۇتۇلۇپ چىقىدۇ. مېھرىگۈل ئۆزىنىڭ 2015-يىلى-5 ئايدىن، -2018 يىلى-5 ئايغىچە بولغان جەرياندا 3 قېتىملىق تۈرمە كەچمىشلىرىنى يەكۈنلەپ چىقىدۇ. ئۇ تۈرمىدىكى قىستاڭچىلىقنىڭ دەستىدىن خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارنى تۇتۇش كۆلىمىنىڭ زورايغانلىقىنى ھېس قىلغان بولسا، تۈرمىدە بېرىلىدىغان تاماقنىڭ قېتىم سانى ۋە مىقدارىنىڭ بارغانچە ئازلاپ كېتىشىدىن، ۋاقىتنىڭ ئۇزىرىشى ۋە تۇتقۇندىكىلەرنىڭ كۆپلۈكىدىن تۈرمىلەردە ئاچارچىلىق يۈز بېرىۋاتقان بولۇشى مۇمكىن دېگەن گۇمانلىرىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ. ئۇنىڭ ھەممىدىن ئەنسىرەيدىغىنى ئۆلۈم-يېتىم ئەھۋاللىرىنىڭ پەۋقۇلئاددە كۆپىيىشى بولۇپ، مېھرىگۈل ئۇيغۇرلارنىڭ، بولۇپمۇ جازا لاگېرلىرىدا جان تالىشىۋاتقان ئۇيغۇرلارنىڭ تەقدىرىدىن قاتتىق ئەندىشە قىلىۋاتقانلىقىنى تەكىتلەيدۇ. ئۇ مۇنداق دەيدۇ: «مەن 3 ئاي جەريانىدا بىر كامىرىدا 9 كىشىنىڭ ئۆلۈمىگە شاھىت بولدۇم. يەنە قانچىلىغان ئادەملەر ئۆلۈپ كېتىۋاتقاندۇ؟. . . شۇڭا مەن سۆزلەشكە، خىتاينىڭ جىنايەتلىرىنى پاش قىلىشقا ئالدىرىدىم.»

https://www.rfa.org/uyghur/xewerler/kishilik-hoquq/olumdin-horlukkiche-12052018153229.html