13 Şubat 2014

ORTA ASYA’DAKİ UYGURLARIN KÜLTÜRÜ VE BAŞARILARI ÜZERİNE

Nebijan TURSUN

ÖZET
Bu makalede eski Sovyetler Birliği dönemindeki ve bugünkü Bağımsız Orta Asya
Cumhuriyetlerindeki Uygurların kültürünün oluşum ve gelişim süreci üzerinde durulacaktır.
Bilindiği gibi, Orta Asya diasporadaki Uygurların en fazla toplandığı bir bölgedir. Bu
bölgenin Uygurların ana vatanı Doğu Türkistan, yani bugünkü Çin Halk Cumhuriyeti
tarafından Şincan Uygur Özerk Bölgesi diye adlandırılan topraklarla uzun tarihi ilişkisi vardır.
Orta Asya cumhuriyetlerindeki Uygurların 20. yüzyıldaki kültürel gelişim sürecini üç
aşamaya ayırmak mümkündür: Birinci aşama 1918-1940 yıllarını, ikinci aşama 1950 – 1980
yıllarını, üçüncü aşama 1991 yılından bugüne kadar olan zamanı kapsar.
20. yüzyılın ilk yarısı ve 1960 – 1980 yılları arasında Sovyetler Birliği hükümeti Doğu
Türkistan’ı önemli stratejik hedef olarak belirlediği için önce kendi sınırları içerisinde, yani
Sovyetler Birliği kontrolü altındaki Orta Asya bölgesinde yaşayan Uygurların kültür, sosyal ve
ekonomik meselelerine özel ilgi göstermişti. Sovyetler Birliği’nin devlet menfaatini hareket
noktası yapan bu politikadan dolayı 20. yüzyılın 20-30′lu yıllarında Uygurlardan çok sayıda
çağdaş yüksek eğitim sahibi aydınlar yetişti.
Sovyetler Birliği hükümeti 1960 – 1980 yılları arasındaki Sovyet-Çin çekişmesi
döneminde kendi topraklarındaki Uygurların kültürel, siyasal, sosyal ve ekonomik meselelerine
tekrar ilgi gösterdiğinden dolayı bu dönemde Uygurların kültüründe yeni gelişmeler ortaya
çıktı. Uygurlar arasından bütün Sovyetler Birliği’nde tanınmış yazarlar, sanatçılar, devlet
adamları, sporcular ve diğerleri yetişti. 1991 yılında Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra
Uygurlar yine yeni bir sürece girdiler. Bu süreçte onların kültüründe yeni ilerlemeler görüldü.
Bu makalede işte o Uygurların kültürel başarıları ve onların arasından yetişmiş meşhur
şahıslar hakkında da bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Uygur, Orta Asya, Sovyetler Birliği, Doğu Türkistan, Diaspora.