24 Ağustos 2015

EKONOMİK BUHRAN VE SAVAŞA SÜRÜKLENEN DÜNYADA UYGURLAR

Mehmet Emin HAZRET

1929’da ABD.’de çok büyük bir ekonomik buhran patlak verdi. Ekonomik buhranın yarattığı küresel travma ise, Avrupa’yı ikinci dünya savaşına sürükledi.ABD Avrupa’ya silah satarak bu krizden çıktı.Ama Avrupa kriz içinde bir birini yok ederek çok daha derin krizlere sürüklendiler. Bu savaş hortumu zamanla dünyanın diğer bölgelerini de içine çekti.

Bugün dünya ülkelerinin yıllık GSYH toplamı 60 trilyon dolar olarak tahmin edilmektedir. . Ancak küresel piyasaya sürülen sıcak para miktarı 600 trilyon dolardan çok daha fazladır. Dünyayı felakete sürükleyecek ekonomik tsunami’nin geleceğinden halklar habersizdir, ancak Ülkelerin merkez bankaları durumu gayet iyi biliyorlar. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin Merkez bankaları muhtemel bu tsunami’yi ertelemek için tek bir yönteme baş vurmaktadır; sürekli Para basmak. ABD merkez bankası FED’in 200 yıllık parasal genişlemesi 825 milyar dolara ulaşmışken, 2008. Krizinden sonraki 5 yıl içinde parasal genişleme 3,5 trilyon dolara yükselmiştir. Yanı ABD geçmiş 200 yılda bastığı paranın 4 katını son 5 yılda basmış ve piyasaya sürmüş bulunuyor.

2008 krizi öncesinde bu bankalar arasında The Bank of America 2,5 trilyon dolar, JP Morgan Chase; 2,2 trilyon dolar, Citigroup; 1.9 trilyon dolar ve Wells Fargo 1.3 trilyon dolar varlığa sahipti. Bu dört bankanın varlıklarnın toplamıı, 8 trilyon dolar civarında idi. Ancak üst üste borçlanarak piyasada gezen kağıtlar ile JP Morgan Chase; 91 trilyon dolar, Bank of America; $40 trilyon dolar, Citibank; 37 trilyon dolar, Wells Fargo-Wachovia; 5.5 trilyon dolar yüksek riskli daha doğrusu karşılığı olmayan borç yaratmıştı. Bunların en risklisi JP Morgan Chase’in icadı olan Credit Default Swaps (CDS) yukarıda sayılan dört bankaya ilaveten İngiltere’nin en büyük bankasının uzantısı olan HSBC Bank USA ile birlikte tüm borçların %95’ini pazarlamıştı. Kriz ile birlikte bu bankalar Federal Rezerve, ABD Hazine Bakanlığı ve Beyaz Saray tarafından her aşamada korundu ve yardım edildi. 2008 krizini yaratanlar Obama’nın ikinci döneminde iktidarın kilit noktalarına getirilerek terfi ettirildiler. 2010’dan beri ise kur savaşı devam ediyor.

Japonya merkez bankası BOJ nin bastığı para Japonya 2008.krizinden sonra 5 yıl içinde milli gelirinden 30 misline,2014 sonu itibarı ile 50 misline çıktı. Japonya’nın son 3 sene içinde Piyasaya sürdüğü para miktarı 3 trilyon dolar civarında.

Çin yönetimi, kalabalık nüfusuna istihdam yaratmak için yeni üretim tesisleri ile yeni iş sahaları açtı.Buralarda üretilen çok ucuz ve hatta zararına imal ettiği mallarla küresel fiyat dengesini kendi lehine bozdu. Çin günümüzde,kalabalık genç iş gücü düşük maliyetli işçi ücretleri, ihracata dayalı üretim ekonomisi vebenzeri gibi büyüme yapısı ile 1929 yılı krrizinin öncesindeki ABD ekonomisini anımsatıyor.Ekonomiyi canlandırmak için sürekli para basan ve piyasaya sürekli para pompalayan Çin’de oluşan finansal köpük, dünya ekonomisini ağır tahribata uğratacak boyutlara ulaşmıştır.

Çin,elde ettiği GSYH nin 28%ni tüketiyor. Bu oran ABD.’ de 76%, Brezilya’da 67%, Japonya’da 60%,Almanya’da 59%,Hindistan’da ise, 52% olarak gerçekleşmektedir. Çin’in iç tüketimi ise, Federal Almanya iç tüketiminin ancak, yarısına denk gelmektedir.2007 yılında 14% büyüyen Çin ekonomisinin 2015’deki büyümesi ise, % 7’lerin altında seyrediyor.Yabancı ekonomistler Çin’in 2015 ‘deki büyümesini % 4-5 arası olarak gerçekleşeceğini tahmin etmektedirler. Çin’in ithalatı,ihracata bağlı olarak sürekli düşüyor. Çin’in üretim’de kapasite kullanım oranı % 47’lere kadar gerilemiştir. Çin ekonomisinin lokomotifi olan inşaat sektörü ise, durgunluk içinde seyretmektedir. İnşaat sektörünün temel malzemeleri olan demir,çelik,çimento ve vebenzeri üretimlerin dünya’daki toplam üretimlerinin % 50’sını karşılayan Çin,bu sektörde de büyük daralma ve sıkıntı ile karşılaşmaktadır.

12 Haziran 9 ile 09 temmuz 2015 tarihleri arasında geçen 3 hafta içerisinde Çin borsasının ani çöküşünden dolayı, buharlaşan para miktarı 3,2 trilyon dolardır. Çince saygın ekonomi gazetesi “Bloomberg reported” hükümetin şimdiye kadar borsadaki kan kaybını durdurmak için piyasaya 480 milyar dolar sıcak para aktardığını yazmıştır.Ayrıca,bundan ayrı olarakÇin Maliye bakanlığı hisse senetlerinin değer kaybetmesini önlemek için hisse senedi satın almış ve bu yolla da borsaya 500 milyar Yuansıcak para pompalamıştır. İMF verilerine göre Çinin piyasaya bıraktığı para miktarı 36 trilyon dolar değerindedir. Çinin Para makineleri vardiya ile çalışmaktadır. Çin şeffaf bir ülke olmadığı için piyasaya ne kadar para pompaladığını bilmek zordur. Ancak Çin istatistik idaresi internet sayfasında gösterilen rakamlarda, 2014.yılı her ay piyasaya 200 milyar yuan Çin parası sürülmüştür. Çin ekonomistleri bu miktarın 400 milyar olduğunu iddia etmektedir. Çin ekonomisi 7%nin altına inen ağustos 2014.ayında ek olarak 700 milyar,eylülde 500 milyar,sonraki aylarda da bu hacimde ek para piyasaya sürülmektedir.

Merkezi Londradaki “Fathom Consulting” kuruluşundan Çin ekonomi uzmanı Erik Britton Alman Radyosu Çince bölüme verdiği söyleyişte“Çinin açıkladığı 7% büyüme rakamları hayal ürünüdür. gerçek büyüme oranı 2.8% ,bu rakam önümüzdeki sene 1% e düşecek”diye açıkladı. Erik Britton, tahminlerini Çinin enerji serfiyatı, demir yol taşımacılığı ve banka kredisinden ibaret 3 kalem rakamlarına bakarak hesapladığını söyledi. Çin sadece para basarak,piyasaya para dağıtarak krizi örtmeye veya geciktirmeye çalışıyor.Ancak Çin’deki enflasyon,bilhassa gıdadaki fiyat artışı füze gibi yükselmekte,tüm katı bürokratik engeller işe yaramamaktadır.Çinin borcu ise milli gelirinden 282 misli büyüklüktedir.

Dünyadaki bütün merkez bankaları para basmakta serbesttir. Ancak kimsenin bu paralar karşılığında belli oranda altın tutma zorunluluğu yoktur. ABD başkanı Richard Nexun 1971.yılı doların altına çevrilme zorunluluğunu ortadan kaldırdı. O tarihten beri,eğer bir kriz patlayıp bir çuval doları bankaya götürüp karşılığında bir dolar bile alınamıyorsa,bu durumdan bankalar sorumlu değildir.Bu yüzden ABD nin dolar basması önünde hiçbir engel yoktur.Amerika sadece para basma makinesine dayanarak dünyadan ucuz mal satın alabiliyor,kredi sağlayabiliyor.Diğer büyük ekonomiler ABD nin izinden gidiyor.Ülkeler çılgınca para basma yarışı içindeler.

Dünyada en çok üretilen ürün kağıt para ve silahtır. Dünya tarihte görülmemiş ve korkunç bir ekonomik krize sürüklenmektedir. Kriz patladığında Amerikan doları dahil tüm ülke paraları değeri olmayan kağıtlara dönüşecektir. Güç olmaktan çıkacaktır.Para değeri olan sadece altın ve gümüş olacaktır. Zenginlik kapışmak için Devriye gerçek güç olarak silah girecektir. Dünya ekonomik krize, daha doğrusu savaş ortamına sürklenmektedir.

Günümüzde Doğu Türkistan’da yaşayan Uygur Türkleri toplum olarak,kendi başlarına Çin’i etkileyebilecek bir ekonomik güç değildir. Ancak Çin ekonomisini ciddi biçimde etkileyebilecek potansiyele sahiptir. Dünya küresel ekonomik krize, küresel ekonomik krizden küresel savaşa sürüklenirse, bu krizden en çok etkilenecek olan toplum yine Uygurlar olacaktır.

Çin dilinde krize “危机- weiji”denir. 危-wei-tehlike,kriz anlamına gelir. 机- Ji-fırsat demektir. Tehlike veya kriz içinde fırsat vardır. Ancak bu deyim, akıl ve gücü doğru ve yerinde kullananlar için geçerlidir. Uygur toplumu Çin esaretinde tehlike altında ve acı çekerek kriz içinde yaşamaktadır. Krizi fırsata dönüştürmek için biz Uygurların daha hazırlıklı ve rasyonel olmamız gerekmektedir.

Kaynaklar: