CEVHER İLHAM : BABAM TÜRKLERİN TEMEL VE İNSANİ HAKLARININ VERİLMESİNİ İSTEMİŞTİR.

Doğu Türkistan’da yaşayan Türklerin temel insan haklarının uygulamalarda da verilmesini yasal ve barışçıl yollardan talep eden Uygurların vicdanı olarak anılan Çin Zindanlarındaki Demokrasi ve insan hakları hareketi Lideri Doç.Dr.İlham Tohti ‘nin ABD’de yaşayan kızı Cewher Ilham babası ile ilgili olarak konuştu. PEN’e verdiği raportajinda “Şu anda Babasmın hayatta olup olmadığını bilmiyorum.” açıklamasında bulundu.

UYGUR HABER VE ARAŞTIRMA MERKEZİ (UYHAM)

Akademisyen ve aktivist İlham Tohti, 2014 yılında ayrılıkçılık suçlamaları için ömür boyu hapis cezasına çarptırılmadan önce Uygur hakları ve Uygur ve Han Çinliler arasındaki diyalogu geliştirmek için yirmi yıl boyunca savaşmıştı. PEN / Opp (Uuluslararası Gazeteciler Teşkilatı) onun kızı Jewher Ilham ile bir raportaj gerçekleştirdi. Babası,Pekin Havaalanı’nda tutuklandığında Cevher İlham onun yanındaydı. Bugün babasının hayatta olup olmadığını bilmiyor.

Bugün 25 yaşında olan Jewher İlham, babası İlham Tohti’nın bir ekonomist ve insan hakları aktivisti olduuğunu ancak,onun Pekin’deku bu yöndeki faaliyetlerine yurt dışında yaşadığı için şahit olamadığını ifade edior. Ama babası ile birlikte yıllar önce Pekin’de havaalanında birlikte yemek yediklerini anımsıyor.Babasını İndiana Üniversitesinden misafir Araştırmacı olması pozisyonu önerildiği için onunla birlikte Amerika Birleşik Devletleri’ne gitimek üzerine Pekin hava alanına geldi.Ancak babasınan uçağa binmesine izin verilmedi. Bunun üzerine kendisi tek başına ABD’ne yüksek öğrenim için gitti.

Cevhar İlham Bu Olayı Şöyle Anlatıyor ;

Yaşadığı Washington’dan telefon aracılığı ile bize bilgi veren Cevher İlham şunları söyledi : ” ABD’ne gitmek için hazırılıkları tamamladık.Ancak, Çin Polisinin bizi takip etmeyeceğinden emin olmak için gece yarısı evden ayrıldık. Babam havaalanında durduruldu. Onsuz gitmek istemedim ve protesto ettim. Ancak babam beni zorla gitmem için tam anlamıyla itti ve gitmemi söyledi. Ancak, göz yaşlarımı durduramadım.Aslında ben ailemle birlikte Pekin’de kalmak istiyordum.”

İlham Tohti Şubat 2013’te Pekin hava alanında tutuklandığında bu kez tutuklanmasının daha büyük bir operasyonun parçası olduğunu bilmiyordu. O, etnik azınlıklara mensup öğrencilerin öğrenim gördüğü Pekin’deki Minzu (Mmerkezi Milletler) Üniversitesi’ndeki en popüler öğretim görevlilerinden biriydi ve Çin’in batısındaki Uygur bölgesi’ndeki etnik Müslüman Türk azınlık halkların konumunu güçlendirmek için çalıştı . Dr.Tohti bu konudakı çalışmalarında bölgge nüfusunun yaklaşık %45’nı oluşturan Türk azınlık halkların kendi dillerini kullanmalarına izin verilmesini ve daha büyük bir bölgesel özerklik hakkı tanınıması ve enönemlisi bu hakların pratikte de verilmesini talep ederek Uygurların Çin’e entegrasyonunu teşvik etmek için çalıştı. İlham Tohti bunun yanında Çin yönetiminin Azınlık olarak tanımıladığı adını bölgenin esas sakinleri olan Azınlıklara uygulanan baskıcı devlet tedbirlerini eleştirdi.

2019 sonbaharında Avrupa Parlamentosu İlham Tohti’ye Sacharov Ödülü’nü verdi. Bu ödülün diğer alıcılarına benzer şekilde Tohti, insan hakları konusundaki çalışmaları nedeniyle hapsedilen bir insan hakları aktivisti olduğu için verildi. Ödülün verilmesindeki seseb ve Motivasyona göre, Tohti’ye verilen bu ödül bölgenin esas sakinleri olan Uygurlar,Kazaklar ve diğer Müslüman azınlıklar ile sonradan yönetimve bölgeye zorla göç ettirilip yerleştirilen etnik Han Çinlisi göçmeneler arasında karşılıklı bir arada yaşama,birbirlerini anlama ve bu barışçıl düşüncelerin geliştirilmesi için yaptığı calışmalar için verildiği özellikle vurgulanamıştır.

Dr.Tohtı 2014’te tutuklanıp ömür boyu hapis cezasına mahkum edildiğinde tutuklandığında tanınmış bir Lider ve bu platformun önde gelen bir önderi ve bir Uygur entelektüel idi, Kurduğu ve bir kaç dilde yayın yaptığı Uyghurbiz haber sitesi bölgenin sakinleri olan Uygurlar ile yine bölgede yaşayan Çinli göçmeneler yanı 2 farklı ayrı yaşayan iki etnik grup için benzersiz bir buluşma noktası oluşturmakta idi. Çince olarak yapılan yayınların onbinlerce takipçisi vardı ve bunlar Çin geneli için çok önemli bir sosyal etkileşim ve iletişim platformu idi.

Uygurbiz Sitesi Çin’deki İfade Özgürlüğünün Sembolü idi

Cevher İlham raportajini şu cümlelerle sürdürdü ; “Babam, insanların bilgi paylaşabilmesi ve kendi dünya görüşlerine meydan okuyabilmesi için bir ABD,merkezli bir internet sunucusu üzerinde kendi sitesini oluşturdu. Çin rejimi birkaç kez siteyi kapatmaya çalışsa da, babamın ifade özgürlüğüne katkısını sembolize ediyor – düşüncesi için güvenli bir sığınak olduğu için tekrar yayın yapmasına izin vermek zorunda kaldı. Twitter ve Facebook gibi sosyal ağların yasak olduğu Uygurbiz sitesi Çin’de Çin vatandaşlarına dünyayı tanımak ve anlamak ve dışarıya bağlanmak için bu site çok önemli bir araç ve iletişim kanalı olarak görülüyordu. Bbbabam aynı zamaanda bu siteyi kurarak Çin’deki fikir ve basın özgürlüğüne katkıda bulunmak istemiştir. ”

Uygur azınlığı, son yıllarda Çin rejimi tarafından etnik kimlikleri ve dinleri nedeniyle ciddi baskı altında kalmıştır. Nisan 2017’den bu yana, Çin rejimine bağlılık yemini etmeleri gereken etnik kimliklerini ve dinlerini bırakmaya zorlandıkları yeniden eğitim kampları olarak adlandırılan gözaltı kamplarında bir milyondan fazla Uygur hapishane ve toplama kamplarında tutulmaktadır.

Babamı en Son 2013 Yılında Pekin Havaalanında Gördüm

Cevher İlham’ın babasını en son Pekin’deki Uluslararası havaalanındaki küçük sorgulama odasında gördüm. Ben pasaport kontrol ofisi noktasından geçtim ancak babamın gelmesine izin verilmedi. Bu küçücüm Polis Pasaport Kontrol Naktası babam ile benim ortak olan dünyamızı ikiye böldü. Ben bu Sınırı ABD’deki yeni hayatım ile geride bıraktığım eski yaşamım arasında katı bir çizgi olarak hatırlıyorum. Babam, İlk başta sadece ABD’ye gitmesi gerektiği belli değildi. İngilizce’de sadece birkaç kelime biliyordu. Sınır polisi, Amerika’ya vardığında onu Çin’e geri göndermeye çalıştı. Babasının uçağa binmeden hemen önce tutuklandığını bildirmek için ellerini geçti.

ABD’de tek ve Kendi başına idim. Ancak,ABD’ye geldiğimde Ceket cebimde, babam Ilham Tohti’nin çok yakın ve iyi bir arkadaşı olan akademik Elliot Sperling’den bir kartviziti vardı. Dr.Sperling,2017 yılındaki ölümüne kadar banemle olan ilişkisini ve yardımını hiç kesmedi. Sperling, Tibet ve Çin’e odaklanan dünyanın önde gelen tarihçilerinden biriydi. Ülkede kalmasına yardım etti .Bunun tam olarak nasıl gerçekleştiğini güvenlik nedenleriyle şu anda konuşmak istemiyorum. ABD’ne geldikten bir buçuk yıl sonra bir üniversite programına başvurdum ve geçen yaz Siyaset Bilimi, Yakın Doğu Çalışmaları ve Orta Avrasya çalışmaları bölümünden mezun oldum.

Cevher İlham daha önce Uygur halkının korkunç durumu hakkında konuşma yapmaya çeşitli nedenlerle pek istekli görünmüyordu.Aancak şimdi insanları Uygurların bastırılmasıyla ilgili olarak yönlendirmek için mevcut tüm araçları kullanıyor. Bu yönedi kendisi için dönüm noktası, birkaç yıl önce Çin tipi Toplama kamplarının haberlerinin yayılması olmuştur. Jewher, babasının tutuklanmasının arka planıyla ilgili tam olarak bilgi sahibi olmadığını de ayrıca belirtiyor.

Cevher İlham şu önemli sözleri ile açıklamalarını şöyle devam ettiriyor ; “ Ben şu anda Babamın durumu hakkında ne istediğimi söyleyebileceğime karar verdim. Uygur bölgesinde değil, Pekin’de büyüdüm. Geçmişime rağmen, babamın kızıyım ve savaşına devam edebilecektim. Ancak ben kendimi Uygurların iyi bir temsilcisi olduğumu düşünmüyorum.” diyor.

Cevher İlham kendisinin Pekin’de büyüdüğünden beri, Uygurları temsil etme hakkının olmadığını, Uygurlar konusunda da bilgisinin yeterli olmadığını fark etti. Bu ikilik hem aktivizmini etkiliyor hem de güçlendiriyor. Ancak mücadelenin bedeli yüksek. “Hakkımın olmadığını hissettim. Aktivizmimin ailem için olumsuz sonuçları olabileceğinden korkuyordum. Onlar hala Çin’de ve rejim tarafından misillemeye maruz kalma riski var. Ailem için endişeliyim ”diyor Jewher Ilham.

Babam, Doğu Türkistan’da Etnik Gerginlikleri Sonlandırarak Normalleştirmek istemiştir.

Babam çalışma ve araştırmasında Çin’deki Uygurlar ve Han Çinliler arasındaki ilişkiyi güçlendirmek için çalıştı. Babam hükümete daha fazla hastane ve okul inşa etmesini ve Uygur bölgesinde çalışabilecek daha fazla öğretmen tutmasını tavsiye etti .Türk dili ve edebiyatının güçlendirmek için daha fazla öğretmene ihtiyacımız olduğunu söylemiştir.”

2014’ten itibaren İlham Tohti ayrılıkçı fikirleri yaymakla ve Çin rejimini bozmayı amaçlayan şiddet faaliyetlerini teşvik etmekle suçlanıyor. 2014’teki duruşmada savcı, Tohti’nin web platformu aracılığıyla bağımsız bir Sincan’ın tanıtımı da dahil olmak üzere ayrılıkçılık için yayıldığını iddia etti. Yahudi İlham, “Bunun yerine amacı hem Uygurlar hem de Han Çinlileri arasındaki sosyal konular hakkındaki bilgileri yaymaktı.

“Aşırılıkçılık suçlamaları oldukça ironikti çünkü babam belki de ülkeyi hiçbir zaman bozma niyetinde olmayan birkaç Uygur’dan biri. Çin hükümetinin politikasını eleştirdi, ama asla ayrılıkçı değildi. Çin onu itibarsızlaştırmaya çalışıyor. Ve Çin vatandaşları kanıt istemeyecekler. Suçlamalar o kadar iğrenç ki, neden hapsedildiğini merak etmeden herkes ondan nefret ediyor. Onu devletin içişlerine düşman kılarak kendilerini kurtarıyorlar ”diyor Jewher Ilham.

Babasını Uygur arasında ılımlı bir ses olarak tanımlıyor. Uygurların kültürlerini ve dillerini koruyabilmeleri için Han Çinliler ve Uygur arasında bir anlayış geliştirmeye çalıştı. “Her iki dilin de dillerin yaşamsal olmasını istedi. Çince konuşmamızı istedi ama kendi dilimizi kaybetmeden. Şimdi Kuran’ı yakıyorlar ve okullar kapatılıyor. Kitaplarımız yayınlanamaz. Neden? Babam şimdi yaşadığımız gelişmeleri durdurmaya çalıştı. ”

Yahudi İlham’ın 2017’den itibaren babasının bulunduğu yerle ilgili hiçbir haberleri yok. “Hükümetin ailemin onu ziyaret etme hakkını geri kazanmasını istiyorum; hala hayatta olup olmadığını ve eğer öyleyse nasıl çalıştığını bilmek istiyoruz. ” Çok olumlu bir insan olduğu için durum hakkında iyimser olduğunu da ekliyor. “Altı yıl önce tutuklandığında sahip olduğum umutlara sarılmaya çalışıyorum. Her gün umarım serbest bırakılacak. ”

Ancak, hala Çin’de olan ailesine olan ilgisi geceleri uyanık kalmasını sağlıyor. “Ailem için endişeliyim, ancak hangi ülkeden gelsem ve hangi arka planım olursa olsun Uygur halkının durumunun anlaşılmasına katkıda bulunmam gerektiğini fark ettim. Uluslararası toplum Çin’e baskı yapmaya devam etmeli. ”

ABD’de kalmayı planlamıyordu. Yahudi İlham şu anda yirmi beş yaşında ve Uygurlar insan hakları konusunda tam zamanlı çalışmak için ABD’deki çalışmalarından zaman ayırdı. Gelecek yıl uluslararası ilişkiler okumak istiyor.

ABD’de genç bir kadın olarak hayatı önemli ölçüde farklılaştı. “Kendi düşüncelerimi yapabilirim ve hükümetin ‘gerçeklerini’ tekrarlamaya gerek duymuyorum; Ders kitabı gibi konuşmam gerekmiyor. Belirli bir cevaba bağlı değilim ve birçok cevap olabileceğini buldum. Sadece benim için değil, herkes için. Başkalarının görüşlerini benimsemeyi öğrendim. Çin’de bir ders kitabı gibi gelmediğinizde insanlar deli olduğunuzu düşünüyor. ”

Ancak bağımsız düşünceye giden yol ileriye doğru gitmemiştir; internette nefret kampanyalarına maruz kaldı ve Uygur’un bastırılmasına karşı aktif duruşu nedeniyle birkaç kez tehdit edildi. “Babam hakkında hiçbir şey bilmeyen insanlar tarafından fahişe olarak adlandırıldım. Propaganda bile değil, saf nefret ”diye açıklıyor Jewher.

Çin’den son zamanlarda gizli bir belge sızıntısı, üç bin kişinin yaşam alışkanlıklarının listelerini içeren 137 sayfa, insanların nasıl giyinip giyinmediğini ve dua edip etmediklerini gösteriyor – hepsi titizlikle belgelendi. Listeler, insanların neyle suçlandıkları ve neden bir gözaltı kampına veya bir yeniden eğitim merkezine gönderilebileceği hakkında bilgiler içerir.

“Bu sızıntıdaki bilgiler beni ürperti çünkü Uygurların tanıklıklarını destekliyor. Ancak, zaten bu bilgilere sahibiz, bu yüzden hiç şaşırmadım. Uygur aileleri sızdırılan belgelerin tam olarak ne gördüğünü şahsen yaşadılar ”diyor.

Ayrıca, sızıntı Uygurların Çin’in iddia ettiğinden çok daha zayıf gerekçelerle tutuklandığını ve staj yaptığını ortaya koyuyor. Çin, Uygurların stajyerlerinin arkasındaki tek nedenin Müslüman terörizmle mücadele etmekte ısrar etti. Belgede ayrıca kişilerin iletişim bilgileri ve aile üyeleri hakkında da bilgi bulunmaktadır.

Ilham Tohti’nin davasının devlet kontrollü dini baskı ortamında ılımlı Müslüman değerlerinin nasıl geliştirilebileceği ve Müslüman bir azınlık ile Müslüman olmayan çoğunluk ve otoriter bir devletin muhaliflerle ne şekilde ilişkili olabileceği.

Uluslararası olarak, Uygurların Çin’deki gözaltı kamplarına verdiği tepki öfkeye yol açtı; Çin, Müslüman Uygur halkına yaptığı muameleyle sert bir şekilde eleştiriliyor.

Yahudi İlham, aktivizmi için stratejilerinden yoksun olduğunu düşünüyor. Sosyal medya onun için hayati önem taşıyan bir günlük unsurdur ve haber kanalları olarak önemini takdir etmektedir. Bu nedenle, önümüzdeki yıl koronavirüsün yayılması konusuna odaklanmaya karar verdiğini söylüyor. Virüs, Çin’in Uygurları bastırması ve gözaltı kamplarının bulunduğu bölge bağlamında görülmelidir. “Bu kamplarda bir milyondan fazla insan stajyer. Bir kişi hastalığa yakalandığında, birkaç gün içinde hızla yayılabilir. ”

Bu ilk başta onun için belirgin bir eylem hattı değildi. Şimdi Çin’in Uygur azınlığına yönelik baskılarına karşı mücadele hayatının gerekli bir parçası haline geldi. “Ben bir yük bulamıyorum. Uygur mücadelesi içme suyu kadar doğal olmalıdır. Hepimiz insanız ve birbirimize dikkat etmeliyiz ”diyor Jewher Ilham.

Teşviki, Çin’deki insanların rejime olan güvenlerini kaybetmeleri ile de arttı. “Babamınki gibi barışçıl bir ses susturulabilirse, başkaları için ne yer kalır? Hükümet babamın eleştirisine bile tahammül edemezse geriye ne kaldı? ” Yahudi İlham, söylemini ister.

Kaynak : https://www.penopp.org/articles/interview-jewher-ilham?fbclid (Raaportaj : Maria Georgieva : İsveççe’den tercüme eden: Christina Cullhed 06.04.2020 )