Türkiye’nin Çin Açmazı

Çin ile Türkiye arasında 2017’de imzalanan suçluların iadesi anlaşması TBMM’de onay bekliyor Çin, Ankara üzerindeki baskısını artırırken, Türkiye’deki 50 bine yakın Uygur Türkü diken üzerinde.

Türkiye ile Çin arasında yedi yıl önce(2017 yılında) imzalanan ‘suçluların iadesi’ anlaşması, hem iki ülke ilişkilerini hem de Türkiye’de yaşayan on binlerce Uygur Türkü’nün hayatını yakından ilgilendiriyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, suçluların iadesi anlaşmasını 2017’de Pekin’e yaptığı ziyaret sırasında imzaladı. Çin Ulusal Halk Kongresi bu anlaşmayı 26 Aralık2017’de onayladı.

Şimdi top Türkiye’nin sahasında. Anlaşma devreye girmek için Türkiye Büyük Millet Meclisi(TBMM)’nden onay bekliyor. Meclis henüz anlaşmayı onaylamadı ama er ya da geç ülkenin Çin ve Uygur halkıyla ilişkilerini şekillendirecek bir karar vermesi gerekiyor. Türkiye’deki Uygurlar, iki toplum arasındaki kültürel ve dini bağların, onların Türkiye’deki varlıklarını garantilediğine inanıyor.

Çin’in İade talepleri yeni değil : Çin ile Türkiye arasında, halen yürürlükte olan bir iade anlaşması var. Ancak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde bekleyen anlaşma, Çin’in Türkiye’deki Uygurlar için sık sık Ankara’nın kapısını çalmasına yol açabilir. Çin’in Sincan ya da Uygurlar’ın deyimiyle ‘Doğu Türkistan’dan Türkiye’ye kaçan Uygurlar için iade talepleri aslında yeni değil. Mayıs 2020’de, Amerikan haber sitesi Axios, 2014 başında Sincan’dan Türkiye’ye kaçan Uygur Türkü Enver Turdi için ‘gizlice’ iade talep ettiğini gösteren belgeler yayınladı. Çin, Enver Turdi’yi ‘İslamcı bir internet sitesini’ yönetmekle suçluyor. Turdi ise iddiayı reddediyor. 2020’nin Temmuz ayında ise Almuzi Kuwanhan adlı 59 yaşında bir Uygur kadın Tacikistan’dan Çin’e sınır dışı edildi. Yakınları İngiliz gazetesi The Sunday Times’a ‘Türkiye iade için zaman zaman üçüncü ülkeleri kullanıyor. Almuzi’yi de Tacikistan üzerinden gönderdiler” dedi. Türkiye bu iddiayı yalanladı.

Uygurları Mısır’da Sisi de iade etmişti : 2017’de Mısır’da Sisi yönetimi, ülkedeki Doğu Türkistanlı öğrencileri tutuklayarak Çin’e iade etmeye başlamıştı. Türkiye’deki bazı Uygur aktivistler, suçluların iadesi anlaşmasının onaylanmasının, bu olayın bir tekrarı olabileceği konusunda endişeli. Ancak böyle düşünmeyen aktivistler de var. Türkiye merkezli Uygur hakları aktivisti Nursiman Abdureshid, “Türkiye’nin Uyguları Çin’e geri göndereceğine inanmıyoruz çünkü Türk halkı ile Uygurlar arasında güçlü bağlar var” dedi. Uygur Türkleri, 1952’den bu yana Türkiye’ye sığınıyor. İstanbul merkezli Doğu Türkistan Milli Merkezi, neredeyse 35 bin Uygur’un Türkiye’de yaşadığını ileri sürüyor. Bazı tahminlere göre, bu sayı 50 bine kadar çıkıyor. Ancak Türkiye ile ilişkilerin bazı Uygur Türkleri için bir bedeli var. Süleyman Aziz, Türkiye’den döndükten sonra bir esir kampında 17 yıl hapis cezasına çarptırılan erkek kardeşinin hikayesini anlatıyor. Süleyman Aziz, ABD’nin Virginia eyaletinde epidemiyolog olarak çalışıyor. Süleyman, Ağustos 2016’dan beri 71 yaşındaki annesinden haber alamıyor.

İade Talebi Açık Çek Değil : Suçluların İade anlaşmaları, ilgili ülkelere, iadesini istedikleri kişilere erişim için açık çek değildir. Ülkeler her vakayı inceler ve belirli koşullar altında iade talebini reddetme yetkisine sahiptir. Türkiye’de yaşayan Uygur aktivist Jevlan Shirmehmet, “Türkiye’nin anlaşmayı imzalaması, tüm Uygurların geri döneceği anlamına gelmez. Türk hükümetine güveniyorum ancak Çin’e güvenmiyorum. Anlaşmanın ilgili hükümleri, her iki ülkenin de ortaklaşa suç saydıkları eylemlerin faillerinin iade edilebilceğini söylüyor” dedi. Jevlan, Çin’in Uygurları ‘yeniden eğitim kampı’ olarak adlandırdığı kamplara sokmaya başladığı 2017 yılından bu yana, Türkiye kamuoyunun değiştiğine inanıyor. Buzzfeed ve başka haber kuruluşları tarafından yürütülen soruşturmada, 1 milyondan fazla Uygur’un alıkonulduğu kamplardaki fabrikalar deşifre edildi. Çinli bir uzman, devlete ait Global Times gazetesine verdiği demeçte, “Türkiye’nin jeopolitik durumu göz önünde bulundurulduğunda, Çin-Türkiye iade anlaşması muhtemelen terörle mücadeleye odaklanacak” dedi.

Uluslararası Af Örgütü Tarafından Yayınlanan bir Araştırma Raporu : İngiltere merkezli Uluslararası Af Örgütü(Amnesty İnterational) Çin’in Kuzey Amerika ve Avrupa’da yaşayan Uygur Türklerini sindirmek için yaygın bir kampanya başlattığını ortaya çıkardı. Bu ülkelerdeki Çin büyükelçilikleri, telefon görüşmeleri ve WeChat gibi mesajlaşma uygulamaları aracılığıyla bu ülkelerdeki Uygurları izliyor. Ankara – ABV. Üniversite’sinden uluslararası ilişkiler öğretim üyesi Prof. Dr.Abdürreşit Celil Karluk, “Şu anda Ak Parti ve MHP, Türk hükümetinin kilit partileri. Bir yanda muhafazakar İslami görüşü savunan bir parti, diğer tarafa ise Pan-Türk söylemini benimseyen bir parti var. Uygurlar Müslümandır ve Türk kökenlidir. Hükümetin bu konuda karar vermesi çok zor. Çin hükümeti, Ankara’da geniş çaplı lobicilik faaliyetleri yürütüyor. Ancak burası, Pakistan veya Kazakistan’dan farklı bir ülke” dedi.

Manipülasyona açık süreç : Suçluların iadesi anlaşmaları, iade talebinin hükümetler tarafından siyasi nedenlerle manipüle edilmesi girişimlerine her zaman açıktır. Türkiye’nin Cezaî Konularda Uluslararası Adlî İşbirliği Kanunu, “Talep edilen kişinin ırk, etnik köken, din, veya bir grupla ilişkisi veya siyasi görüşleri nedeniyle işkenceye ve zalimce muameleye maruz bırakılacağı veya soruşturmaya tabi tutulacağı yönünde güçlü bir varsayım varsa, talep yerine getirilmez” diyor. Türkiye, Avrupa Konseyi üye devletleri arasında suçluların iadesini öngören Suçluların İadesine Dair Avrupa Sözleşmesi’nin imzacılarından. 2007-2016 arasında Türk hükümeti, 21 Avrupa ülkesinden 399 kişinin iade edilmesini talep etti.

Çin iade anlaşmasını 81 ülkeyle imzaladı : Çin, iade sürecini oldukça cömertçe kullandı.Çin’in resmi Yeni Çin( Xinhua) haber ajansına göre Çin, 81 ülkeyle 169 iade anlaşması ve karşılıklı adli yardım anlaşması imzaladı. Çin Halk Cumhuriyeti’nin suçluların iadesi yasasının dördüncü maddesi, “Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı suçluların iadesi için iletişim kuran makam olarak belirlenmiştir” diyor. Çin Dışişleri Bakanlığı, “Savaşçı Kurt Diplomasisi”ni benimsiyor. Çin, 2019’da İspanya’dan Tayvanlı 94 şüpheliyi doğrudan Pekin’e iade etmesini istedi. İspanya, bu talebi yerine getirdi ve 94 kişiyi Taipei’ye göndermek yerine Çin’e gönderdi. Çin, Kamboçya, Filipinler ve Avrupa ülkelerinden de benzer taleplerde bulundu. Son zamanlarda, Huawei’in CFO’su Meng Wanzhou’nun iade davası tüm dünyada haber oldu. Huawei CFO’su Meng Wanzhou, ABD mahkemesi tarafından New York’ta yargılanmak üzere aranıyor.

Türkiye’de Yaşayan Uygur Türkleri Türkiye’ye Güveniyor : Bu arada, Türkiye’de yaşayan e Doğu Türkistan’daki Çin baskı ve zulmünden kaçarak Türkiye’ye sığınan Doğu Türkistanlılar ve Uygur Türkü aktivistleri, Türk hükümetine Kardeş Türk vatandaşlarına güven duyuyor. Türkiye Türkleri ve onlarla arasındaki ortak değerler ve kültürel mirasına güveniyor. Onlara göre Çin ile imzalananSuçluların İade Anlaşması için “ Nihai kararı Türkiye Büyük Millet Meclisi verecek. Türkiye ile Çin arasında ekonomik ilişkiler gibi, çok önemli bağlar var. Ancak böyle bir karar Türk halkı tarafından kolay kolay kabul edilmeyecektir.” yorumunda bulunuyorlar.

Çin ile Ekonomik Bağlar Derinleşiyor : Doğu Türkistan Uygur Türkü bir Akademisyen olan ve Ankara- ABV.Öğretim Üyesi Prof.Dr. Abdürreşit Celil Karluk, Türkiye’de yaşayan Uygurların yüzde %80 – 90’ına Türkiye’de yasal olarak kalabilmeleri için uzun dönem(Süresiz) oturma izni verildiğini söylüyor. Prof.Dr.Karluk buna rağmen Türkiye’de süresiz Oturma izni ile yaşayan Uygurların resmi işlemlerinde(ticari faaliyetlerde bulunma,Kredi ve borç alma ve iş bulma ve diğer konularda) konularında sınırlamalar ve zorlukların devam ettiğini ifade ediyor.

Çin ile Türkiye Arasında Ekonomik İlişkiler Derinleşti : Bütün bunlara rağmen Türkiye ile Çin arasında ilişkileri, son yıllarda özellikle ekonomik bağlamda çok derinleştiği öne sürülüyor. Çin Halk Bankası ve Türkiye Merkez Bankası 30 Mayıs 2019’da, 12 milyar Çin Yuanı ve 10.9 milyar Türk Lirası ölçeğindeki swap sözleşmesini yeniledi. Türk Dışişleri Bakanlığı’na göre Çin, 2019 yılı itibarıyla Türkiye’ye 2 milyar dolar değerinde yatırım yaptı. 2013-2019 yılları arasında, Türkiye ile Çin arasındaki ticaret açığı Türkiye lehine 6 milyar dolar azaldı. Çinli telekomünikasyon şirketi Huawei, Türkiye’de kapsama alanını büyüttü. Almanya merkezli Deutsche Welle gazetesi Çin’in Teknolojisi Şirketi Huawei’nin şu anda haberleşme teknolojisinde Türkiye’nin en büyük ikinci araştırma ve geliştirme merkezine sahip olduğunu öne sürüyor.

Çin İçin Türkiye Uygur Politikası İçin Önemli Bir Ülke : Çin, Türkiye’yi Uygurlara karşı yürüttüğü kampanyanın en önemli bir ülkesi olarak görüyor. Türkiye’nin anlaşmayı onaylamaması durumunda, Çin büyük ihtimalle misilleme yapacak. Çin ile ilişkiler konusunda Türkiye’nin önünde zor süreç yaşanacağını tahmin etmenin zor olmadığı belirtiliyor.

Kaynak : https://gazeteoksijen.com/dunya/turkiyenin-cin-acmazi-875

Aadil Brar Kimdir ?

Aadil Brar Kanadalı uluslararası bir serbest gazeteci ve yazardır. British Columbia Üniversitesi’nden antropoloji alanında lisans derecesine sahiptir ve Toronto kentinde yaşamaktadır. Londra’daki Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu’ndan (SOAS) Uluslararası Politika alanında Yüksek Lisans derecesi aldı. Makalede atıfta bulunulan araştırma, SOAS’a sunulan bir Yüksek Lisans tezinin bir bölümünü oluşturmaktadır. Tayvan/Taipei’deki Ulusal Chengchi Üniversitesi’nde konuk akademisyendır. Ayrıca The Print (Hindistan) gazetesi için Çin’in iç siyaseti, Çin’in uluslararası ilişkileri ve Doğu Asya’daki uluslararası güvenlik gibi konuları içeren iki haftalık köşe yazıları yazıyor. Daha önceleri İngiliz Yayın Kuruluşu BBC Dünya Servisi’nde Çin bölümünde Muhabir/Gazeteci olarak çalışmıştır. National Geographic dergisi adına çalışan bir Muhabir/Gezgin ve aynı zamanda bir yazardır. Makaleleri Diplomat Magazine, The Northeast Today, Asian Pacific Memo başta bir çok dünyanın önde gelen prestijli yayın organlarında yayınlanmaktadır.