Coca-Cola’nın en tartışmalı şişeleme tesisi, batı Çin’deki Urumçi şehrinin hemen dışındaki bir sanayi bölgesinde bulunan devasa bir fabrika. Fabrika lojistik bakımdan iyi bir yerde konumlanmış: Uluslararası havalimanı arabayla kısa bir mesafede, tıpkı çok rağbet gören Wyndham oteline yakın yüksek hızlı tren istasyonu gibi. Ancak Coca-Cola ve aynı bölgede fabrika işleten Volkswagen ve BASF gibi diğer batılı şirketler için sorun olan hiçbir resmî haritada belirtilmeyen yüzlerce tesisin mevcudiyeti. Bir Çin devlet şirketi ile ortak girişim olan Cofco Coca-Cola tesisi, insan hakları uzmanlarına göre, Çin’in yerel etnik azınlıkları bastırdığı hapishaneler ve yeniden eğitim kamplarıyla çevrili. Bu azınlıkların çoğu, İngiltere’de de satılan ürünleri üreten fabrikalarda veya çiftliklerde çalışmaya zorlanıyor.

Uzak çöllerin ve zengin maden kaynaklarının bulunduğu devasa bir bölge olan Sincan, aralarında beş İngiliz Kilisesi piskoposunun da olduğu dünya dinî liderlerinin deyimiyle “Holokost’tan bu yana en korkunç insanlık trajedilerinden biri”nin merkezi. Son üç yılda Çin, tahminen bir milyon kadar Uygur, Kazak ve diğer Müslüman azınlıkları “yeniden eğitim” kamplarına koydu ki bu, yetişkin nüfusun onda birinden fazlasına tekabül ediyor. Kamplarda dini inançlarından vazgeçip Komünist Parti’yi övmek zorunda bırakılıyorlar ve beyin yıkamaya maruz kalıyorlar. Mahpuslar sık sık kendilerini öldürmeye kalkışıyorlar.

Kitlesel Tutuklamalardan Köle/İşçi Olarak Zorla Çalıştırmaya  Geçiş

Belgeler ve kanıtlar, Çin’in artık yerel  Uygur nüfusu kontrol etmek için kitlesel tutuklamalardan zorunlu çalışmaya geçtiğini gösteriyor. Avustralya hükümeti tarafından kurulmuş bir düşünce kuruluşu olan Avustralya Stratejik Politika Enstitüsü(ASPİ) tarafından yapılan bir araştırmaya göre, 80.000’i aşkın Uygur, 2017-2019 yılları arasında Çin’in diğer bölgelerindeki fabrikalarda “zorla çalıştırılma intibaını kuvvetle uyandıran koşullar altında” çalışmak üzere  bölge  dışına nakledildi. Bazıları doğrudan  Toplama kampları ve Hapishanelerden  üretim hatlarına gönderilmişti. Çevrimiçi delillere ve şahitlerin raporlarına göre, fabrikalarda Uygurlar uzun çalışma saatleri ve günlük beyin yıkama seansları ile hapishane benzeri koşullar altında tutuluyor. Evlerine yakın çalışsalar bile işçilerin ayrılmalarına izin verilmiyor.

Çin Toplama Kampı Tanığı : Kamptan Bırakıldıktan Sonra da Çalıştırılıyoruz

Çin toplama kampı mağduru Muhammet Hızırbek, New York Times’a şunları anlatıyor :” Bir kamptan serbest bırakıldıktan sonra onların politikalarına göre  yine de çalışmanız gerekiyor.”

Onun 31 yaşındaki eşi Amanzol Kisa, Bölgedeki  bir yeniden eğitim kampında bir yıl geçirdikten sonra üç aylığına bir giyim fabrikasında çalışmaya gönderilmiş. Kendisine asgari ücretin yarısından daha az  bir maaş ödenmiş.  Kazan Kamp mağduru

Gülzire Avulkan’a 2017-2018’de bir kampta tutulurken dikiş makinesi kullanması  öğretilmiş. Serbest bırakıldıktan sonra kampın yakınındaki bir fabrikada eldiven dikmeye zorlanmış. Alman haftalık Die Zeit gazetesine şöyle demiş: “Günde kaç saat çalıştığımı bilmiyorum. Saat yoktu. Yatakhaneden karanlıkta çıkıyor, karanlıkta geri dönüyorduk.” diyor.

Son iki yılda bu programlar önemli ölçüde genişletildi. Çin’in resmî istatistiklerine göre, Uygur bölgesindeki  2,6 milyon “Fazlalık  kırsal işçi”nin bir yıl içinde “yeri değiştirildi” ki bu, yüzde 46’lık bir artışa tekabül ediyor. Pekin  kendisine yönelik bu konudaki  zorla çalıştırmayı kesinlikle reddediyor ve politikasını bilakis “yoksulluğu ortadan kaldırma programı”  sözleri ile   meşrulaştırmaya çabalıyor.

Çin’in Uygur Köle/İşçiliği Zulmüne Karşı  Batılı Ülkelerin  Ülkelerin Tepkisi 

Ancak uzmanlar ve yabancı hükümetler alarma geçmiş durumda. İngiltere’nin Asya’dan Sorumlu Devlet Bakanı Nigel Adams geçen ay parlamentoya yaptığı açıklamada “Sincan’da ve Çin’in diğer bölgelerinde Uygurların zorla çalıştırıldığına dair deliller inandırıcı olup giderek artıyor ve İngiliz hükümetini derinden rahatsız ediyor.” dedi.

Geçen hafta da İngiltere Dışişleri Bakanı Dominic Raab, insan hakları ihlaliyle bağlantılı olan Çin ithal ürünlerini yasadışı ilan etme planlarını duyurdu. İngiltere, köle işçiliğiyle bağlantılı şirketlere para cezaları ve muhtemel yaptırımlar getirecek.

ABD. hükümeti, zorla çalıştırılan işçi kullandığından veya Sincan’daki baskı sistemine teknik yardım sağladığından şüphelenilen 48 Çinli şirkete çoktan yaptırımlar ve kısıtlamalar getirdi. Bu şirketler arasında Nike, H&M ve Apple gibi tanınmış uluslararası markaların tedarikçileri de bulunuyor.

Başkent Urumçi’deki Coca-Cola fabrikası, bölgedeki en büyük Hapishaneler ve  Çin tipi Toplama kamplar ( yeniden eğitim tesisleri) sisteminin ortasında yer almakta olup bu sistem ABD Kongresi tarafından “dünyadaki bir azınlık nüfusun en büyük kitlesel hapsedilmesi” olarak nitelendirildi. Bu gizli tesisleri tespit etmek için uydu teknolojisini ve tanık raporlarını kullanan ASPI’ye göre, tesisin 30 km  yüz ölçümü içinde toplamda 25 hapishane ve toplama kampı var. Bütün Sincan’da ise bazıları gözetleme kuleleri, dikenli teller ve binlerce tutukluyla devasa yapılar olmak üzere en az 380  Hapishane/Kampı var.

Coca-Cola, tesisini 12 yıl önce 210 milyon yuanlık (bugünün parasıyla 23 milyon sterlinlik) yatırımın bir parçası olarak açtı; ancak fabrikayı  Çinli  en büyük  hissedarı Cofco tarafından yönetiliyor. Coca-Cola yöneticileri, fabrikalarında veya tedarikçileri arasında -muhtemelen kendi bilgileri haricinde yaşanan- zorla çalıştırılmanın gerçekleşmediğinden emin olabilir mi?

Coca-Cola yaptığı bir açıklamada, şirket politikalarının “zorla çalıştırmayı kesinlikle yasakladığı”nı ve buna uyulup uyulmadığını denetlemek için üçüncü taraflara ait kuruluşları kullandığını  iddia ediyor.  Ancak,Çin’in Uygur bölgesine yönelik  seyahat ve yönetim kısıtlamaları, çalışma standartlarının izlenmesini neredeyse imkansızlaştırıyor. Dolayısıyla en az üç büyük izleme kuruluşu bölgede insan hakları değerlendirmeleri yapmayı bırakmış durumda.

Uygurları Kontrol İçin Binlerce polis Kontrol Noktası Kuruldu

Bölgede yaşayan en az 14 milyon Uygur’u ve diğer Müslüman azınlıkları kontrol etmek için Çin’in kullandığı sadece Devasa hapishaneler ve çalışma kampları değil. Bölgenin sabık ÇKP.   Sekreteri Chen Quanguo, devlet medyası tarafından binlerce yüksek teknolojili kontrol noktasından müteşekkil bir şebeke sistemi olan “elverişli polis karakolları”nın mucidi  olduğu için övgü yağmuruna tutuldu. Özel internet kullanımından tutun da  işe gidip gelmelere  kadar günlük hayatın her anı, birbirine 300 metre mesafeli karakollardan dijital olarak izleniyor. Otomobillere GPS sensörleri takılıyor ve sürücülerin benzin almak için yüzü taranmalı ki yetkililer her zaman halkın hareketlerini takip edebilsin. Güvenlik kameraları tüm sokakları izliyor ve bazen de özel hanelerin içine bile yerleştiriliyor. Sonuç, dünyada eşi benzeri olmayan teknolojiye dayalı yeni bir otoriter yönetim biçimi. 2018’de  ülkeyi gizlice ziyaret ettiğimde aile bireyleri WhatsApp kullandığı, ibadet ettiği ve hatta akaryakıt istasyonundan çok fazla benzin aldığı için  suçlanarak Toplama kamplarına hapsedilen insanlarla konuşmuştum.

Batılı Şirketlerin  Urumçi’deki Varlığı Ekonomik Değil, Siyasidir

Uygur bölgesinin başkenti Urumçi’de Santana sedan ve Tharu SUV modellerini üreten Volkswagen’e göre  bu Şirketin  varlığı siyasi.  Ekonomik açıdan Urumçi’de üretim yapan  fabrikası  pek de mantıklı değil. Çünkü, yedek  parçaların kıyı bölgelerden  yanı binlerce kilometre uzaktan  Urumçi’deki Fabrikaya  taşınması gerekiyor ve bu yüzden başta planlanan yıllık 50.000 otomobil yerine 20.000’den daha az üretilebiliyor. 2013’te açılan fabrikası, bölgedeki başarısını göstermek isteyen Çin hükümetine siyasi bir hediyeydi. Fabrikanın kapatılması, Volkswagen’in milyarlarca kâr getiren Çin’deki tüm işlerini riske atmak olur. Dünya çapında her saniye bir VW marka otomobil Çin Halk Cumhuriyeti’nde satılıyor.

Şirketin Çin’deki müdürü Stephan Wöllenstein, Volkswagen’in Sincan’daki durumdan “endişeli” olduğunu söylüyor ancak ekliyor: “Bölgeden sessizce ayrılıp gitmenin siyasi sorunları çözeceğini düşünmüyorum.” diyor.

Bölgedeki mevcut Tekstil sanayii özel  inceleme  altında. Bölgenin  ana pamuk üreticilerinden olan Şirket halen  pamukların toplanmasında  Uygurları çalıştırıyor ve    toplama işi çoğunlukla elle yapılıyor.

Araştırmacılara göre Çin, propaganda kampanyaları ve güçlü baskılar  uygulayarak Pamuk  tarlalardaki Han Çinlisi işçileri Uygurlar ve diğer azınlıklarla değiştirmeye başladı. Komünizm Kurbanlarını Anma Vakfı’nın kıdemli uzmanı ve bölge konusunda önde gelen bir uzman olan Dr. Adrian Zenz, bugün bölgedeki  pamuğun çoğunun zorunlu  Köle/İşçi çalıştırma yönetimi  ile ve zor koşulları altında ve cüzi ücretle toplandığını tahmin  ettiğini belirtiyor. Dr.Zeniz  “ En az 0,5 milyon  Uygur İşçi  onayları dışında  istemeseler dahi Çin yönetimi  tarafından üç aylığına tarlalara gönderiliyor.” diyor.

Moda sektörünün de  bölgedeki bu sorundan kaçınması neredeyse imkânsız. Hugo Boss, Adidas, Muji, Uniqlo, Costco, Caterpillar, Lacoste, Ralph Lauren ve Tommy Hilfiger gibi markalar, Sincan fabrikaları veya malzemeleriyle bağlantılı raporlarda ismen geçiyor. Dünya çapında pamuklu her beş üründen biri  Uygur  pamuğundan üretiliyor; ancak Marks & Spencer, geçen hafta  bölge ile  ilgili bir eylem çağrısına imza attı ve bölgedeki pamukları kullanmayı bırakma sözü verdi.

Sonuçta her şeye rağmen bölgede yaşayan  milyonlarca Uygur  insanın kaderini etkileyecek olan biz batılı tüketicileriz. Batı’daki birçokları için hayvan haklarını ihlal eden veya çevremizi tahrip eden ürünleri boykot etmek artık normal oldu. “Çin Malı” etiketli bir ürün satın alacağımızda aynı standartları  Uygurların köle işçiliğine ve ağır insan hakları ihlallerine karşı da uygulamamızın vakti geldi ve geçiyor.

NOT : The Spectator sitesinde  İngilizce olarak yayımlanan bu yazı Sayın  Zahide Tuba Kor tarafından    Perspektif. online  için Türkçeye çevrilmiştir.