DOĞU TÜRKİSTANLI ÜNLÜ ŞAİR- YAZAR A. ÖTKÜR’ÜN ROMANI ” İZ ” TÜRKİYE’DE YAYINLANDI

Doğu Türkistanlı  Fikir ve aksiyon adamı, Liderlerimiz Dr.M.Sabri Baykuzu,Mehmet Emin Buğra ve  İsa Yusuf Alptekin’in 1946-1949 yılları arasında Urumçi merkezli olarak bütün Doğu Türkistan genelinde yürüttüğü Türkçülük-İslamcılık ve  yeniden öze dönüş  hareketi olan  “Üç Efendiler ” Kültür-Medeniyet hareketinin en   önde gelen simalarından olan Abdurrahim Tileşov Ötkür’ün 1911 – 1930 yılları arasındaki Doğu Türkistan’in Çin sınırındaki Gaziler  diyarı  Kumul  halkının   İşgalcılara karşı Timur Halife önderliğinde başlattığı Milli bağımsızlık hareketlerini konu alan belgesel   niteliğindeki “İZ ” Romanı Türkiye Türkçesi ile  yayınlandı.

Ali Rıza Özkan
Türk edebiyatını Çince ve Uygurca’ya çevirmesi ile tanınan Rukiye Hacı’nın dilimize kazandırdığı ‘İz’ romanı, Uygur edebiyatının büyük yazarı Abdürrahim Ötkür tarafın tarafından yazılmış ve 1986 yılında Çin’de yayınlanmıştı.

Abdürrahim Ötkür’ün ‘İz’ romanı, 1911’de Kumul şehrinde Uygur Türklerinin Mançurya istilacılarına karşı Timur Halife (Tömür Helpe) liderliğinde isyan girişimini anlatır. Ötkür’ün eserinde, yaşanmış gerçek bir isyanı bir belgesel titizliğinde okuyucusuna aktarmaya çabalar.

Kumul köylü isyanını anlatırken, Ötkür, Uygur geleneklerini, kültürünü ve tarihini de neredeyse titiz bir üslupla romanın içinde harmanlar. ‘İz’ romanı bu yönüyle de, antropologlar, kültür araştırmacıları, halk bilimciler için kıymetli bir hazinedir.

Timur Halife dağlarda yaşayan Türkleri kendi etrafında birleştirir, örgütler ve bir isyana liderlik yapar. Uygur Türklerinin ‘yeniden doğuş’ olarak tanımladıkları bu isyan hem Ming hanedanı ile işbirliği içerisindeki yerli beylere, hem de Doğu Türkistan topraklarındaki Mançur askeri birliklere karşı büyük bir zafer kazanmıştır.

Aynı dönemde Çin’de ilan edilen cumhuriyet ile birlikte, Uygur Türklerine kendi kaderlerini tayin etme sözü verilmişse de, Sun Yat Sen’in yerine geçen Çan Kay Şek ile birlikte Uygur Türkleri de ihanete uğramıştır.

GÜZEL GÜZELİ AYKIZ İÇİN…
Kumul kent merkezinde, Ming hanedanı ile işbirliği içerisinde hüküm süren Şah Maksut, güzeller güzeli Kazak kızı Aykız’ı kendi oğluna almak ister. Aykız ise, başkası ile sözlüdür. Şeyh Maksut’un adamları buna töreleri de ayaklar altına alarak Kazak kızını ele geçirmeye davranınca Kumul dağlarında isyan ateşi yanmaya başlar.

Aykız yüzünden başlayan gerilim, ardından ağır vergilere ve sebepsiz eziyetlere karşı büyüyen ve sonunda doğrudan Ming hanedanını hedef alan bir isyana dönüşür. İsyana önderlik yapan Timur Halife, çevre köyleri ve kentleri de birleştirmeyi başarır. Ancak, böyle bir isyanı başarıya ulaştıracak donanıma sahip olmadıkları için, sonunda Urumçi’deki yönetici sınıfın kurnazlıklarına teslim olurlar. İsyan büyük bir katliamla bastırılır.

Uygur köylülerin yerli işbirlikçi feodal  güçlere   karşı mücadelesi bu isyanın bastırılması ile son bulmadı. Aksine, yükselerek devam etti. Ötkür bu romanın başında yer alan ve ne yazık ki, Türkçe çevirisinde bulunmayan şiirinde, tam da bu mücadelenin sürekliliğini anlatıyor:

İZ ŞİİRİ ( Orjinal Uygur Türkçesi ile)

Yaş iduk uzun seperge atlanıp manganda biz,
Emdi atka mingudek bopkaldi ene nevrimiz.
Az iduk müşkül seperge atlinip manganda biz,
Emdi çong kervan atalduk, kaldurup çöllerdi iz.
Kaldi iz çöller ara, gahi davanlarda yene,
Kaldi ni, ni arsılanlar deşti çölde kevrisiz.
Kevrisiz kaldi dimenğ yulgun kızargan dalida,
Gül çiçekke pürkünür tangla baharda kevrimiz.
Kaldi iz, kaldi menzil, kaldi uzakta hemmisi,
Çıksa boran, köçse kumlar, hem kömülmes izimiz.
Tohtimas kervan yolida gerçi atlar bek oruk,
Tapkusi bu izni bir kün, nevrimiz ya evrimiz

İZ  ŞİİRİ (Türkiye Türkçesi)

Genç idik, uzun sefere atlanıp  çıkkanda  biz,
Şimdi ata binecek,  oldu torunlarımız.
Az idik  zorlu sefere atlanıp giderken biz,
Şimdi büyük kervan anıldık, bıraktık çöllerde iz.
Kaldı iz çöller ara, gahi    zirvelerde yine,
Kaldı,  Nice  Arslanlar  ıssız, çöllerde kabirsiz.
Kabirsiz kaldı deme, ılgın kızarırken yaylada ,
Gül çiçeğe bürünür, yarın baharda kabrimiz.
Kaldı iz, kaldı menzil, kaldı uzakta cümlesi,
Çıksa boran, göçse kumlar, hiç  gömülmez izi’miz.
Beklemez kervan yolunda gerçi atlar çok zayıf,
Bulacak  hiç olmasa, bu izleri NEVRİMİZ YADE EVRİMİZ

(  Nevre= Torun,  evrimiz = Torunlarımız

YENİLİKÇİ, FOLKLORİK BİR TARİH ROMANI
Şiiri, Abdürrahim Ötkür’ün ‘İz’ romanı üzerine yüksek lisans tezi hazırlayan Derya Ersöz’ün çevirisinden buraya aldım. Roman üzerine yazılan çok sayıda bilimsel makalenin yanında, bir de Özgür Ay tarafından yazılmış doktora tezi var.

Uygur edebiyatı ve halk bilimi konusunda sanıyorum ülkemizde en geniş araştırmaları yapan Prof. Dr. Alimcan İnayet de ‘İz’ romanında verilen folklorik unsurlara özellikle dikkat çekiyor. ‘İz’ romanı, bir bakıma Uygur yaşantısı, düğün ve ölüm adetleri, inanç ritüelleri, halk hekimliği gibi halk bilimi araştırmaları için çok değerli bilgilerin aktarımını da yapıyor.

Eseri edebiyat yönüyle, tarih yönüyle olduğu kadar kültür ve halk bilimi yönüyle de değerli kılan unsurlar, ‘İz’ romanını son zamanlarda yayınlanmış en ilginç romanlardan birisi yapıyor.

Kaynak :  http://www.abcgazetesi.com/buyuk-uygur-romani-iz-turkcede-abdurrahim-otkur-kumul-isyanini-yazdi-80037h.htm