115.YAŞINDA DOĞU TÜRKİSTAN MİLLİ ŞAİRİ ABDULHALİK UYGUR’U RAHMETLE ANIYORUZ

UYGUR MİLLİ ŞAİRLERİ ABDULHALİK UYGUR ( 1901 – 1933 )

Doç.Dr.Erkin EMET

Abdulhalik Abdurrahmanoğlu Uygur, 09 Şubat 1901’de Doğu Türkistan’ın Turfan şehrinde bir tüccar ailesinin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası alim bir insan olduğu için 5 yaşında okuma yazmayı öğrenen şair, 12 yaşına geldiğinde dini okullarda iyi derecede Arapça ve Farsça öğrendi. Böylece küçük yaşta meşhur Uygur klasiklerini okumaya ve şiirler yazmaya başladı.1916 yılında Rusya’ya gidip Rusça öğrendi. Döndükten sonra, Turfan’daki Çince eğitim veren bir okulda öğrenim görmeye başladı. Şair 1923 yılında ikinci defa eski Sovyetlere tahsil yapmak için gitti. Üç senelik eğitim hayatında kardeş Türk Cumhuriyetlerinin edebiyatıyla yakından ilgilenme fırsatı buldu.
1926’da yurda döndükten sonra, yine halkı bilinçlendirmek amacıyla gazete ve dergi çıkarmak ve yayınevi kurmak istedi. Fakat o dönemin Yang ZENG ŞİNG hükümeti buna izin vermedi. Şair 1927 ‘de Turfan’da ilk çağdaş okulu açtı. 1928’de Yenişehir Aksaray’da Hürriyet mektebi’ni yaptırdı, kona Şehir Nenming’de de bir okul yaptırdı. Şair bu şekilde o dönemde Doğu Türkistan’da hüküm süren cehalet ve bilgisizliğe karşı savaş başlatmıştır. Şair, bağımsızlık ve özgürlük savaşının bilim ile kazanılacağını halka anlatmaya çalışmış ve bu çalışmalar kısa sürede netice vermeye başlamış, halkın özgürlüğe kavuşma inancı artmıştır. Bu dönemde şair’in yaratıcılık gücü daha da artmıştır. Bu dönemde yazdığı HAR, (Yorul), GAZAP VE ZAR, AÇIL, ÜZÜLMES ÜMİD (Kesilmez Umud), KÖRÜNGEN TAG YİRAK EMES (Görünen Dağ Uzak Değil) ve KÖNGÜL HAHİŞİ (Gönül Arzusu) adlı şiirlerinde vatanseverliğini hiç çekinmeden dile getirmiştir.
Aralık 1932’de Turfan’da  genel halk  ayaklanması patlak verdi. Şair de bu hareketin önde gelen destekçisi olmuştur. O, LENET SANGA ZALİMLER, MUZLİDİ ( Lanet Sana Zalimler, Donduk ) gibi kahramanlık şiirleriyle bir yandan halk ayaklanmasının başarısını  övmüş, diğer yandan da halkı yılmadan savaşmaya çağırmıştır. Bu dönem’de şair Çin hükümetini rahatsız etmeye başlamıştır. Dolayısıyla 1933 yılı başında 12 arkadaşıyla birlikte cellat Şing ŞİSAY tarafından yakalattırılarak hapse attırılmış ve aynı yıl 13 Martta Turfan’da öldürülmüştür. İdam sehpasında “Yaşasın Özgürlük!”, “Yaşasın Azadlık” sloganlarını bağırarak kendini vatanının bağımsızlığına adamış bir şair olduğunu bir kere daha ispatlamıştır.
Yazarlık hayatı çok kısa olmasına rağmen şair, şiirlerinde güçlü milli duygulara yer vermiş. Yeni Uygur Edebiyatı ile Klasik Uygur Edebiyatı’nı birbirine önemli şiirleri bize bırakmıştır.
OYGAN
Ey  pekir Uygur oygan uykun yeter.
Sende mal yok emdi ketse can kiter.
Bu ölümdin özingni kutkuzmisan.
Ah senin halin beter halin beter.
Köp dedim, başin kötür uykunni aç!
Rakibin başini kes kanıni çaç!
Köz içip etrapka obdan bakmisang,
Ölisen armanda, bir gün na-ilaç.
Helimu cansizga, ohşaydu tenin,
Şunga yokmu ançe ölümdin gemin?
Kiçkarsam kimirlimayla yatisen,
Oyğanmay ölmekçimu sen şu peti ?
Közünni yogan içip etrapka bak.
Öz ikbalin hekkide oyla uzak.
Ketse koldin genimet pursiti,
Keleçek işin çatak işin çatak.
İçinar könlüm sana ey Uygurum,
Sepdişim, kerindişim, bir tukkunum,
Köyünüp halinga oygatsam seni,
Anlimaysen zadi neme bolgunungni ?
Kelidu bir kün puşayman kilisen,
Tektige gepnin şu çağda yetisen.
“Hep” desen u çağda ülgürmey kalar.
Şunda Uygur sözige ten berisen.

Türkiye Türkçesi :
UYAN
Ey fakir Uygur, uyan uykun yeter,
Sende mal yok, şimdi gitse can gider.
Bu ölümden kendini kurtarmazsan.
Ah! senin halin nice, halin nice.
Uyan dedim, başını kaldır, uykunu aç!
Rakibin kafasını kes, kanını sâç!
Gözünü açıp etrafa iyi bakmazsan.
Ölürsün bir gün çaresizlik içerisinde.
Halâ vücudun cansıza benziyor.
Ölümden hiçbir korku duymuyor musun?
Bağırsam bile kımıldamadan yatıyorsun.
Uyanmadan, öylece ölecek misin?
Gözünü iyice açıp etrafa bak.
Kendi geleceğin hakkında iyi düşün.
Giderse elinden bu ganimet fırsatı.
Gelecekte işin zor, işin zor.
Açtım gönlümü sana ey Uygurum,
Cephe arkadaşım, can kardeşim.
Yardım edip uyandırsam seni.
Ne oldun neden hiç anlamıyorsun.
Gelecekte bir gün pişman olursun.
Bu sözün anlamını ileride anlarsın.
Ah! desen bu fırsatı bir daha yakalayamazsın.
Anlarsın o zaman Uygur kelimesini.