TÜRKİSTAN BİRLİĞİ VE BU BİRLİĞİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER

Yücel TANAY

Tarihsel olarak Türkistan birliğini parçalayan Batı TürkistandaTürk boyları adına devletçiklerin çıkmasına neden olan Rusyadır. İster Çarlık,İster Sovyet dönemi olsun Rus Siyaseti Batı Türkistanda hep aynı stratejiyi takıip eder.
Orta Asya kavramı Rus emperyalizminin kullandığı Rusların, Türk ve Türkistan kavramını bölge halklarına unutturmak için yaratıkları bir kavramdır.

Rus sömürgeciliği Türkistan birliğini parçalamak için Batı Türkistan Türklerini Kazak, Kırgız, Özbek,Türkmen..diye ayrılmıştır. Bu ayrışmayı derinleştirmek maksadıyla Türk topluluklarına farklı kültür ve kimlikler inşa edilmiştir. Bu farklılıklar Türkistan coğrafyasındaki Türk Devletlerine yapay haritalar çizilerek daha da belirginleştirilmiştir. Rus düşünce yapısının ürünü olan Orta Asya kavramı ise Türkistan kelimesinin yerini almaya başlamıştır. Bundan dolayı Türk halklarının bulunduğu bu bölgeyi homo-sovietucus (Sovyet insanı) bir düşüncenin ürünü olan Orta Asya ile tanımlamak yerine Türkçe bir bakışla Türkistan olarak tanımlamak daha doğru olacaktır.
Türkistan birliğinin önündeki engeller Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan’daki Rus askeri varlığı bu ülkelerin Rusya’ya yakın olma ihtiyacını arttırrmış; Türkmenistan ise tarafsızlık siyaseti izlemiştir. Afganistan menşei İslami radikalizm, Batı eliyle gerçekleştirilmeye çalışılan renkli devrim teşebbüsleri Türk cumhuriyetlerinin Batı’dan uzaklaşıp Rusya ile ilişkilerini daha da fazla arttırmalarına neden olmuştur. Bütün bu yaşanan gelişmeler Orta Asya Birliği düşüncesini tekrar gündeme taşısa bile, Orta Asya’daki entegrasyon teşebbüsü Rusya’nın direktifi doğrultusunda ancak ilerleyebilmektedir. Rusya’nın öncelikli gayesi ise Orta Asya entegrasyonu yerine bu ülkelerin kendisine olabildiğince bağlı olmalarını sağlamaktır. Bağımsız Devletler Topluluğu, Şangay İşbirliği Örgütü, Gümrük Birliği gibi bölgesel kurumlarla Rusyanın Türk devletlerinin üzerindeki hegemonyasını arttıran oluşumlardır.
Türkistan’daki ülkeler kendi içlerinde rüşvet, yolsuzluk, demokrasi eksikliği, diktatör yönetimler,insan hakları ihlaleri ,sanayileşememe gibi birçok sıkıntıyı barındırmaktadır. Ayrıca Fergana Vadisi, su ve sınır problemleri hala tam manasıyla çözülebilmiş değildir. Bütün bunlar entegrasyon sürecinin başlamadan bitmesine sebebiyet vermektedir. Türk cumhuriyetlerinin ikili ilişkilerinde de birtakım problemler bulunmaktadır. Örneğin, Türkmenistan ve Özbekistan liderleri dört yıldır buluşmamıştır. Ülkeler arası ekonomik ve doğal kaynak eşitsizliği, Özbekistan gibi bazı ülkelerin hırslı tutumları entegrasyonun önündeki engellerden biridir. Özbekistan’ın hala mikro boyutta Sovyet sistemine sahip olması ;İslam Kerimovun ülkeyi demir yumrukla yönetmesiailesinin birçok yolsuzluğa bulaşması muhaliflerine karşı çok sert davranması ,kanlı katliamlar yapması Fergana olayları gibi, yüksek enflasyon ve işsizlik gibi sorunlar yahut Türk cumhuriyetlerinin birbirlerinden daha fazla diğer ülkelerle ticaret yapması Türkistan Birliği’ni imkansız kılmaktadır. Su ve enerji alanında Tacikistan ile Özbekistan arasında, bölgenin liderliği konusunda ise Kazakistan ve Özbekistan arasında rekabetin olması entegrasyon hayalini suya düşürmektedir.Fakat bu etkenler Türkistan Birliğinin hiçbir zaman olmayacağı anlamına gelmemektedir.

Türkistan halklarının aynı dil, kültür ve tarih unsurlarına sahip olması muhtemel bütünleşme için en önemli avantajlardan biridir. Bu ülkelerin bütünleşme teşebbüsü konusunda bir deneyime sahip olmaları da önemli bir kaynaktır. Rusya ve Çin gibi ülkelerin bölgedeki ağırlığı ise bu ülkelerin işbirliğini zorunlu kılmaktadır. Ayrıca Soğuk Savaş sonrası oluşan güç boşluğu Rusya’nın bölgedeki emperyal politikalarına rağmen hala tam anlamıyla dolmamıştır. Rusya’nın Putin sonrası yaşayacağı belirsizlik ve uzun vadeli Orta Asya stratejisindeki eksiklikler bu ülkelerin manevra alanına sahip olmalarını sağlayabilir. Türkistan’da Batı’ya daha fazla açık yeni bir neslin oluşması ise zihinsel manada bu neslin Rusya’dan kopmasını sağlayabilir.
Şu da bir gerçektir. Bugün Türkistan cumhuriyetlerindeki liderlerin çoğu tutarsızdır.Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev 2005’de yaptığı halka seslenişte ‘’Orta Asya Birliği’’ fikrini ortaya koymuş fakat aynı lider Rus avrasyacılığının en önemli destekçilerindendir.
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Atambayev Türkiye gelip. TBMM konuşmasında Turancılıktan Türk birliğinden  bahsederken, aynı lider Rusya’da Rus Avrasyacılığından bahsetmiştir.
Türkistanda Türk birliğini ancak yeni nesil demokrası yanlısı Sovyet sisteminde yetişmeyen Türk gibi düşünen liderler sağlayabilir.