SOVYET RUSYA’NIN ÇİN’İN DOĞU TÜRKİSTANI İŞGALİNDEKİ ROLÜ

Yücel TANAY

1863 yılında Yakup Han başkanlığında kurulan “DoğuTürkistan İslam Devleti”, Osmanlı, İngiltere ve Rusya tarafından resmentanınmıştı.Fakat Rusyanın Doğu Türkistan politikası çelişkilerle dolu vegüvenilmezdir.
1876 yılında Çin-Mançu Devleti’nce işgal edilenDoğu Türkistan, 1884’te Şinciang (Sincan); yani “Yeni Toprak/KazanılmışTopraklar” adıyla Çin İmparatorluğu’na bağlanmıştı. Doğu Türkistan halkınınmücadelesi sonucu, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti 1933 yılında Kaşgar’dakurulmuştu. Ancak çok geçmeden komünist Çin kuvvetleri ve Stalin’in ortakhamlesi ile ortadan kaldırılmıştır. 1949 yılında komünist Rus yönetimininaskeri yardımları ile Doğu Türkistan’ın kaderi Çin yönetimine terk edilmiştir.
Doğu Türkistanda Kızıl Rus emperyalistlerinin temsilcileri olan Rusperestler vardı Amaçları vatanıRusya’ya bağlamak olan güçlü bir akımın savunucularıydı. Almatı’da çıkarılıp,Doğu Türkistan’a gizlice gönderilen Şark Hakikati Mecmuası o deönemin yukarıteknolojisinden istifade ederek basılmış, Rusperestlerin güçlü propagandaaletiydi. Bu mecmuada Uygur’ların Türk oldukları inkâr edilerdi… Bunların tipikörnekleri Seyfuddin Azizî, AbdülkerimAbbasuf, Abdukerimhan Mahdum, Zahir Savdanof, gene Rusya’dan Doğu Türkistan’agizlice sokulan casus Kasım Efendi, General İshakbek başlarında olmak üzereRusya’da tahsil gören Rusperestler, Almatı ve Taşkent’lerde Vatanoğlu Mansur,Şair Çsti, Y. Şirvanî ve başkaları olup, Doğu Türkistan fikir hayatda en güçlüsiyasi bir kuvvet idi. Çünkü bunların arkasında s Stalin Rusya’sı vardı.Fakat güvendikleri Stalin Doğu Türkistanı Çinegemenliğine bırakan bir komünisti.
Doğu Türkistan’daki Rusperestlerin hamisi Stalin,Yalta konferansında , Milliyetçi Çin hükümetiile ’sorunlu’ bölgelerin paylaşımı konusunda bir dizi anlaşma yaptı, Ağustos 1945’de imzalanan bir dizi belge ileSovyetler bir plebisit sonucunda bağımsızlığını ilan eden Dış Moğolistan’ın MilliyetçiÇin tarafından tanınmasını sağladılar.
Yalta Konferansı ve Çin-Sovyet anlaşması sadeceDış Moğolistan ve Mançurya ile ilgili değil, aynı zamanda ‘Doğu TürkistanSorunu’ ile yakından bağlantılıdır. Ama bu anlaşmaların içeriği günümüzekadar açıklanmış değildir. Çinliler 1950’lere kadar önce Çarlık Rusya’sı sonraSovyetlerin desteğini almadan Doğu Türkistan’ı idaresi altındatutamamışlardır.(1950’deki Çin Sovyet anlaşması ve Doğu Türkistan’da kurulanÇin-Sovyet anonim şirketi bunun ispatıdır.) ÇKP’nin hizmetindeki Çinli tarihçilerin araştırmalarına dayanan batılı Çin uzmanları,Çin’in iki bin yıllık tarihi boyunca Doğu Türkistan’ı kısmi olsa da dönem dönem olarak 425 yıl civarında idare ettiği  tezi  saçmalıklarla  doludur..
Bu mantık ve zihniyeti dikkate aldığımız zaman Qing Mançu imparatorluğu 1759’danitibaren bu bölgeye işgal girişiminde bulunmuş. Ancak,1884’e kadar kendiidaresini pekiştirememiştir. FakatÇinliler ilk defa 1958’de ortaya çıkan Çin-Sovyet anlaşmazlığından sonrabölgeyi fiili olarak tek başına kendi idaresi altına alabilmişlerdir. Bu zamanakadar bölgede Ruslar’ın etkisi yoğun olarak hissedilmiştir.
Ruslar Sovyet komünizmi döneminde ÇininDoğu Türkistan’ı işgalini ve Çin tarafından sözde kurulan Uygur Özerk bölgesinin pratikte Özerk bir yapı olmadığını biliyorlardı ,Nitekim Sovyetliderlerinden Krusçev, Pravda gazetesine verdiği demeçte, “Doğu Türkistan’’ veiç Moğolistan’daki Çinli olmayan halka (self-determination) hakkının tanınması”nı istemesi de sadece, politik karşılıkları suçlama için söylenmişsöz değildir. Sovyetler 1980’lerin ortasına kadar bölgedeki bağımsızlık hareketlerinin pek çoğunu gizli olarak desteklemişlerdir.
Sovyetler birliği Kazakistan Cumhuriyetinin başkanı olarak bir Uygur’u atamış ve böylece Doğu Türkistan’daki Uygurlar’ın bağımsızlık isteklerini güçlendirmeyi amaçlamıştır.
Rusların Doğu Türkistan politikası tutarsızlıklarla doludur.Bazen Doğu Türkistanlı bağımsızlık yanlılarını desteklemişler, bazende çıkarları İçin Doğu Türkistanlıları birçırpıda satarak işgalci Çinin tarafına geçmişlerdir.