UYGUR HABER VE ARAŞTIRMA MERKEZİ(UYHAM)
Osmanlı öncesi Orta çağ Türk devletleri ve özellikle Uygur Türkü Alaeddin Eretna Bey’in Anadolu’da Kayseri merkezli olarak kurduğu (1326-1381) Eretna Beyliği/Devleti ile ilgili araştırmaları ile tanınan Kayseri’li Tarihçi ve Yazar Sayın Mustafa Cıngıl Uygur Türklerinin Orhon Bengu taşlarında ismi geçen kadim bir Türk boyu aynı zamanda Türk tarih ve kültürünün şekillenmesinde öncü rol oynadıklarını belirterek : ” Uygur Türklerinin çok eski ve muhteşem bir Türk boyu ” olduğunu açıkladı.
Washington merkezli Özgür Asya(rfa.org/Uyghur) radyosuna Orta çağ Türk devletleri ve Sultan Alaeddin Eretna Beyin Kayseri merkezli kurduğu Eretna Devleti ile ilgili yaptığı çalışmaları ile her pazar günü yayınlanan ” 4 Dörtlük Tarih ” adı ile yaptığı belgesel filim çalışmaları ile ilgili sorularını cevaplandıran Kayseri’li Tarihçi Yazar Mustafa Cıngıl şöyle konuştu :” Uygurlar Türk tarihinde çok medeni ve kültürlü bir Türk boyudur. Dokuz Oğuz kabilesi birleşerek Uygur adını almıştır. Uygurlar Orhon bölgesinde 742’de Göktürk devletinin yerine Orhon Uygur devletini kurmuştur.840 yılında bu Uygur devletini Kırgızlar yıktıktan sonra Çin’in Doğu Türkisan’a doğu’dan komşu Gensu(Kensu=Geniş su9 bölgesi ile Doğu Türkistan’ın Turfan bölgesine göç ederek burada Türfan idikut devletini kurmuşlardır. Dokuz oğuz On Uygur deyimi buradan gelmektedir. Uygurlar Türkleri Orhon abidelerinde ismi geçen çok kadim ve muhteşem bir Türk boyu olduklarını belirterek şöyle konuştu : ” Uygurlar Türk halkları içerisinde ilk yerleşik hayatına geçerek şehirler kuran ve parlak medeniyet yaratan bir olarak bilinir. tanıttım. Kayseri’de mevcut bir çok tarihi eserin Selçuklulara ait olduğu söyleniyordu. Ben yaptığım araştırmalar sonucu elde ettiğim yeni bilgilerle bu eserlerin Salçuklu’lara değil, Uygur Eretna Beyliği zamanında yapılan eserler olduğunu belgeleri ile birlikte ortaya koydum. Şehrimiz Kayseri başkentli Uygur devleti olan Eretna Beyliği devrine ait bir çok eserler ve bu devre ait kadim izler bulunmaktadır. Ben Uygur Türkü Alaeddin Eretna Beyin kurduğu devleti ve bu devletten bize miras olarak kalan ve halen ayakta ve kullanımda olan tarihi eserleri ; Camiler, Türbeler başta bir çok eseri “4 x 4 Tarih ” ve ” İyi Tarih ” adını verdiğimi programlarımda sözlü ve görüntülü olarak bunları ortaya koydum. Uygurlar Türk Milleti içende Ilgar ve Kültür düzeyi çok Yüksek ve İleride Olan Bir Halk Olarak bilinir.” şeklinde konuştu.
Tarihçi Yazar Mustafa Cıngıl’ın Eretna Beyir İnşa Ettirdiği Köşk Medresesi ile ilgili Yazısı ve Videosu şöyle ;
https://www.facebook.com/648792206/videos/1229811088368236?locale=tr_TR
Uygurlar…Muhteşem bir Türk boyu !
Dokuz Oğuzlar ile birleşip On Uygur adını alan…Orhun Bengü Abideleri’nde adları zikrolunan…
Göktürkler’e tabi iken, kurdukları ittifakla 742 yılında Göktürkleri yıkarak bağımsız bir devlet kuran…
Ancak… 840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılıp Kansu ve Turfan bölgesi olarak iki önemli kola ayrılan bir önemli Türk boyu.
Günümüzde Çin’in baskısı altında bulunan Doğu Türkistan’daki Uygur Türkleri, Turfan Uygurları’nın devamıdırlar.
Uygurlar…Türk boyları arasında yerleşik hayata geçen ilk boydur.
Asıl dini inançları Gök Tengri iken… 763 yılında…Bögü Kaan döneneminde Maniheizm’i resmi din olarak kabul etmişlerdir. Ayrıca Budizm’den de etkinlenmişlerdir.
Maniheizm’in kurucusu olan Mani, çok iyi bir ressamdır. Buna bağlı olarakta resim sanatı Maniheizm dininde önemli bir yer tutar.Uygurlar, Maniheizm inancını kendi Kök Tengri inançları ile harmanlayarak yaşamışlardır daima.
Türk boyları içinde (belki de Mani dininden kaynaklı) en fazla görsel ve yazılı eserler verenler Uygur Türkleridir.
Dahası…Türk boyları arasında kültür seviyesi en yüksek olan boy da Uygur Türkleridir.
Yerleşik hayata geçmeden önce de aynı kültür iklimi içinde olmalılar ki isimlerine “uygar” anlamında “Uygur” denilmiştir.
Okullarda bizlere sürekli matbanın ilk olarak Alman Johann Gutenberg tarafından bulunduğu öğretildi hep.
Oysa…Gerçek hiç de öyle değildir !
İlk matbaa, kağıdı da ilk bulan Çinliler tarafından bulunmuştur.
Çinliler o dönem kelime kalıplarından baskı yapıyorlardı.
Çinliler ile yakın ilişki halinde bulunan Uygur Türkleri…
Çin’den aldıkları bu baskı tekniğini daha da geliştirerek, kendilerine ait Uygur Alfabesi harflerini tek tek kalıplar haline getirmişler ve dizgi baskı tekniğini bulmuşlardır.
Bu teknik ile… Günümüzdeki uygulama anlamı ile… Dünyada ilk matbaayı bulan ve kullananlar Uygur Türkleridir !
Ayrıca… Pek bilinmez…
Yine kitap süsleme sanatı olan “tezhip” Uygurlar’ın Türk ve İslam alemine önemli bir armağanıdır.
Uygurlar… Türk boylarının yüz akı ! Yüksek kültür seviyeleri ile o dönemde bir çok devletin idari kademesi, Uygur Türkleri tarafından yürütülüyordu. Çin’in ve özellikle de Cengiz Han’ın Moğol Devleti’nin idare merkezini yoğunlukla Uygur Türkleri oluşturuyordu.
Dahası…Cengiz Han’ın Moğol devletinin resmi yazışma dili de onlar sayesinde Uygur Türkçesi idi.
Moğolların batıya doğru akınları ve Asya’nın neredeyse tamamını ele geçirmeleri ile…
Cengiz Han’ın torunu Hülagü Han tarafından kurulan İlhanlı Devleti, bu bölgede uzun süre İslamiyet ile temas halinde olması ile kendileri ve özellikle de içlerindeki Uygurlar zaman içinde müslümanlaşırlar.
Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğollar’ın tahakkümü altına girdiği dönemde Anadolu, Moğol emirleri tarafından idare edilmekteydi. O dönem Kayseri yöneticisi ise bir Moğol emiri olan; “Cafer Bey”dir.
Cafer Bey ve kardeşi Ali Bey, Uygur Türklerinden olup, günümüzde Kayseri’de Ali-Cafer Kümbeti diye anılan kümbette yatmaktadırlar.
İlhanlı Devleti’nin yıkılmaya yüz tuttuğu kargaşa döneminde Uygur Türkü ve Moğol emiri olan Cafer Bey’in oğlu Alâeddin Erâtna Bey, Kayseri ve Sivas merkezli bağımsız bir beylik kurar;Erâtna Beyliği. Beylik 1327-1381 yılları arasınada hüküm sürer .
Erâtna…Uygur Türkçesinde “iri, çok kıymetli iri inci tanesi” anlamlarına gelir.
Gerçekten beyliğin kurucusu olan Alâeddin Erâtna Bey de çok iri yarı biridir.
Öyle ki…Kendisini taşıyacak beli kuvvetli bir at bulunamadığından öküz üstünde dolaştığı söylenir !
Alâeddin Erâtna Bey oldukça adil, hoş görülü ve oldukça da ileri görüşlü bir hükümdardı.
Bu özelliklerinden dolayı halk arasında “köse peygamber” diye anılırdı.
Günümüzde…Alâeddin Erâtna Bey, eşi Doğa Hatun, çocukları ve torunu ile beraber, Kayseri, Köşk mahallesinde bulunan Köşk Medrese’de yatmaktadırlar.
Uygur Türklerinden olan Erâtnalılar Kayseri’de…Yanından yakınından geçtiğiniz ama Uygur Türklerine ait olduğunu bilmediğiniz o kadar çok eser bırakmışlardır ki… Görünce eminim siz de şaşıracaksınız;
Köşk Medrese
Ali-Cafer Kümbeti
Emirzâde Mehmed Zengi Türbesi
Emir Ali Pişrev Türbesi
Sırçalı Kümbet
Emir Erdoğmuş Türbesi
Haydar Bey Köşkü
Emir Şahap Türbesi ve Babük Bey Zaviyesi
Suyakanmış Hatun Türbesi
Şah Kutluğ Hatun Türbesi
Ulu Hatun Türbesi
Günümüzde,Kayseri’de özellikle de Hoca Ahmet Yesevi Mahallesi’nde… Doğum,ad verme, sünnet, düğün,cenaze ve yemekler gibi kendilerine özgü geleneksel kültürlerini yaşatan Uygur Türkleri yaşamaktadır.
Adeta…Çin’deki Doğu Türkistan Uygur Türkleri’nin…Dünyaya açılan pencereleri, çığlıkları, belki de diasporaları konumundadırlar.
