UYGUR MİLLİ TIP BİLİMİNDE ÇIĞIR AÇMIŞ UYGUR TÜRKÜ TIP BİLGİNİ GAZİ BAY AKSARAYI

UYGUR HABER VE ARAŞTIRMA MERKEZİ(UYHAM) 

UYGUR TÜRKLERİNİN MİLLİ TEBABET BİLİMİNDE ÇIĞIR AÇMIŞ UYGUR TIP BİLGİNİ GAZİBAY AKSARAİ 

Gazibay Aksarayı  adı  ile bilinen  ve tanınan  Uygur Milli Tıbbı  Alimi Gazi Bay  M.Ö. 4 yüzyılda(doğumu M.Ö.347)  Doğu Türkistan’in  Hoten kentine bağlı karakaş ilçesinin Aksaray köyünde doğup büyümüştür. Kendisinin “Ateş- Od  İlaçları  Kitabı ”  adında bir tıp kitabı bulunmaktadır. 13.yüz yılda(1200 yılında) Hindistan’da yayınlanan “Hadiqatul Akalim(Tıp Alimlerinin Şerhi) ” adlı ansiklopedik eser, orijinal kaynak ve  materyal dayanarak  kendisi hakkında aşağıdaki  şu önemli  bilgileri vermektedir :
” Gazi Bay Terim (Tarim)  bölgesinin Hoten kentinde dünyaya gelmiş bir tıp bilginidir.

Yazdığı Hadikatul Akalim adlı eserinde   hastaları geleneksel  yöntemler  ile  tedavi etmek için  toplamda  312  çeşit  kaynak ve materyal hakkında bilgi vermektedir.  O,geleneksel Uygur Tıbbı Kamusunu  yazmıştır. O devirde onu yazdığı  eserleri  ile tanıyan  ve   tedavi yöntemleri  öğrenen Yunan bilgini Platon,  onun yaşadığı Hoten kentine öğrencilerini  göndermiştir. Yunan Tıp Bilgini Platon’un gönderdiği öğrenciler   altı ay boyunca  çöller ve yüksek dağları aşarak  Haten’de  Gazibay’ı  buldular. Gazibay’ın ülkesinde   her türlü meyve ve sebzenin  bol  ve çok ucuz olduğunu gördüler.   Menekşelerin, sedumların, sorgumun, safranın, deve dikenlerinin, beyaz zambakların, lalelerin, acı su kabaklarının… ve binlerce çeşit otun tüm Tarım topraklarını kapladığını gördü.(wadis., 312 )

Ghazibay  tıp kitabını  ve Platon’un çeşitli  tedavi yöntemlerini  inceleyen bir bilim adamı olarak, eğer Platon bu eseri görebilseydi, Gazibay ve Tarim’in insanlara her konuda büyük yardım etmeye hazır olacaklarını söyledi. Gazibay, uzun uzun düşündükten sonra, diğer Aryanlar gibi dostluğu ve bilim-disiplin alışverişini göz önünde bulundurarak, değerli eserini  40 yaşındaki oğlu Bari’nin eline verdi ve geri kalanlarla birlikte Platon’un yanına gitti. Platon, Bari’yi büyük bir saygıyla karşıladı, Gazibai’nin eserini büyük bir dikkat ve şevkle inceledi, Gazibay’nin tıbbi becerilerini övdü ve karşılığında kızı Anfialus’u Bari ile evlendirdi.
Belli bir süre sonra Barius ve Anfialus, Tarım’a(Doğu Türkistan’a)  dönerken  şimdiki Hotan bölgesine yakın şehirlerin inşasına yardım eden meleklerle tanışırlar. Sonuçta bu profesyoneller, hepsinin rehberliği altında, Mevcut Kyriah(kirye) Khotane(Hoten) Karkash ilçelerini  kurdu  ve  Guma ilçesini inşa ederken yapı teknolojisini genişletti ve binalar inşa etti. Kiryeli  Sehrab, Hotenli Zihrap , Karkaşlı  Farab, Gumalı  Darab  bu kenti kuran ustaların adını  almıştır.
Eser M.Ö. 350’den önce yazılmış olup, Platon’un M.Ö. 427’de doğup  347’de ölen dünyaca ünlü bir klasik Yunan bilgini olması nedeniyle meşhur olmuştur.
Şüphesiz o dönemde Platon ve öğrencileri Gazibay’ın tıp ansiklopedisinden büyük faydalar sağlamışlardır. Merkezi “sözlüğün” hangi dilde yazıldığını hâlâ bilmiyoruz. Ancak Hıristiyan alimlerin delillerine dayanarak bugüne kadar  Uygur bölgesinde  toplam 26 eski geleneğin uygulandığı biliniyor.

Uygurlar MS 300-400 yıl önce yaşamış ve İbrahimi yazıları kullanmışlardır. Uygur Karuşti yazısını  kullanmış   ve kitabını de bu alfaba ile yazmıştır.  Hoten’e   Aksepil (Akkale) antik kenti harabelerinde, kale kulesinin kalıntıları  hala ayaktadır. Hotan bölgesinde  MS 3., 4. yüzyıllar arasında yaşadığı tahmin edilen bir kamu görevlisi yazısında kağıt üzerinde şunları yazmış. “Aksepil sıradan bir   kaledir .  Silah ve Malzeme deposudur.”

Bu da  MS 3. yüzyılda  ele geçirilen  esirlerin silahlı olduğunu gösteriyor. Dolayısıyla  bu konunun “Kamus” adlı  kitabında yazılması muhtemeldir.
M.Ö. 3. ve 4. yüzyıllarda atalarımızın tıp bilimi alanında büyük başarılara imza attıkları ve bunların bilimsel değeri yüksek olduğu, klasik Yunan tıp bilim adamlarının en üst seviyeye ulaştığı ve bir sıra kuğu halinde sisin yayıldığı tahmin  edilmektedir.

Uygur Tıp Bilgini  Gazi Bay’ın ünlü eseri Kamus, tıp biliminin yanında   beşeri bilimlerin  gelişmesine   de büyük katkılar sağlamıştır.

Kaynak :  Sayın H. Amrak’ın Uygurca Sosyal medya paylaşımı  20.11.2008, St. Petersburg/Rusya Fed.