DOĞU TÜRKİSTAN MİLLİ BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ VE MEHMET EMİN BUĞRA

HAZIRLAYAN : TÜRK HAREKETİ-ANKARA

Men bir Türk’men Ulusum, Türk Oymakım Türk,

Acunun içre Könglümdeki Amrakım Türk,

Kaygu- Sevinç her işimde ortakım Türk,

Şanım Türklük, Ayyultuzluk bayrakım Türk…

1930’lu yıllarda Doğu Türkistan’da genelinde işgalcılara karşı başlatılan genel milli bağımsızlık savaşının Güney (Hoten)Bölgesi Komutanı, Doğu Türkistan İslam Cumhuriyetinin Kurucularından, Dini Alim,Şair-Yazar ve Tarihçi ve Doğu Türkistan Milli Liderlerinden Mehmet Emin Buğra(Emir Hazretim’i)’yı vefatının 58.yıldönümüdür. Kendisini vefatı yıldönümünde rahmet ve minnetle anıyoruz, aziz ruhuna dualarımızı iletiyoruz. Kabri nur, mekanı cennette olsun.

Mehmet Emin Buğra,12 Şubat 1901 yılında Hoten Vilayetinin ilçe nahiyesinde dünyaya geldi. Yörenin sayılı din âlimlerinden olan babası Pirabidin Hacıyı küçük yaşta kaybetti. Hoten’in Karakaş Nahiyesindeki devrin ünlü Medreselerinde eğitim aldı. Dini bilgilerin yanında tahsilini Arap ve Fars Dili Edebiyatları üzerine de tamamladı, 1922-1930 yıllarında Karakaş Oybağ Medresesinde Müderrislik yaptı.

Mehmet Emin Buğra genç yaşta, kendi ana dili Türkçenin yanında çok iyi öğrendiği Arap ve Fars dillerinde çeşitli konularda şiirler yazdı. Oybağ Medresesinde Müderris olarak eğitim çalışmalarını sürdürürken, o dönemde Doğu Türkistan’da yeni başlayan Usulu Cedit( Türkiye eğitim sistemini esas alarak Batı Türkistan ve İdil Ural bölgesinde başlayan Eğitimde Yenileşme Modern Eğitim) eğitim faaliyetlerinin aktif bir kollayıcısı ve uygulayıcısı olarak ün kazandı.

Doğu Türkistan’daki işgalci Çin hâkimiyetinin dehşet verici baskı, zulüm ve işkencelerine karşı neler yapılabileceğini görüşmek amacı ile bütün yurdu kapsayan bir geziye çıktı. Cemaat ve kanaat önderleri ile gittiği şehirlerdeki Uygur aydınları ile fikir alış verisinde bulundu. Sonuçta Çinlilerin baskı ve zulmünden ve yabancı işgalden kurtulabilmek için silahlı mücadeleden başka çare bulunmadığı kanaatine vardı.

1930 yılında Mehmet Emin Buğra başkanlığında Çin’e karşı mücadeleyı Hoten bölgesinden başlatmak için gizli “ Milli İnkılap Teşkilatı”’ni kurdu. Yaklaşık bir yıl süren gizli hazırlık faaliyetlerden sonra 29 Ekim 1932 tarihinde Müderris olduğu Karakaş/Oybağ Medresesindeki öğrencilerinin bulunduğu bölge halkı ile birlikte Çinli işgalcilere karşı silahlı ayaklanmayı başlatmışlardır. Kısa bir süre içinde Kargalık,Poskam,Guma,Yarkent şehirleri ile Kaşgar’ın Yenihisar nahiyesini de içine alan geniş bir bölgeyi işgalcilerden kurtarmayı başardı.

20 Şubat 1932 tarihinde Hoten’ın Karakaş’ta ilçesinde Muvakkat Hoten Hükümetini ilan etti. Hükümet Başkanı Hoten Müftüsü Mehmet Niyaz Elem. Başbakanı Sabit Damollam ve Başkomutan olarak Mehmet Emin Buğra oldu. Daha sonra diğer bölgelerdeki milli bağımsızlık hareketi Liderleri ve diğer bütün Milli teşkilatlar birleşti ve 12 Kasım 1933 yılında Kaşgar’da ”Doğu Türkistan İslam Cumhurtyeti ” kuruldu.

Çin’in saldırması üzerine yenilen ve Hindistan’a gitmek zorunda kalan Mehmet Emin Buğra Afganistan ve Keşmir’in Doğu Türkistan sınırına yakın bölgelerinde (Pamir,Vahan) silahlanma toparlanma ve yurda dönüş faaliyetlerinde bulunmuş ise de Batı Türkistan’ı istila eden İngilizler bu faaliyetleri engeller. Mehmet Emin Buğra Afganistan’a sığınmak zorunda kalır.

Afganistan’da Türkistan tarihi üzerine bilimsel araştırmalar yapan Buğra,

Şark-i Türkistan Tarihi adlı eserini kaleme almıştır. Bu eser önce Milliyetçi Çin daha sonra Komünist Çin hükümetleri tarafından yasaklanmıştır.

Hindistan ve Afganistan’da faaliyetlerine devam eden Mehmet Emin Buğra Bey,

yardım görememiş ve 1942 yılında tekrar Hindistan’a geçmiştir. Mücadele hayatında çileler yine yakasını bırakmamış bu sefer İngiliz istihbarat örgütleri tarafından kendisini tehlikeli görerek Peşaver Merkez cezaevinde 6 ay süreyle göz hapsinde tutulmuş ve Çin’e dönmek şartı ile Ocak 1943 yılında serbest bırakılmıştır

. 6 Nisan 1943 tarihinde Mehmet Emin Buğra Bey ailesiyle birlikte Çin’e gelmiştir. Çin’in merkezi olan Nancin’de Çin basın yayınlarında “Şinciang değil, Doğu Türkistan”, ”Doğu Türkistanlılar Türk’tür” adlı makalelerini büyük bir cesaretle yayınlamıştır.

Öteden beri Çin’de bulur Dr. Mesut Sabri Baykozi, İsa Yusuf Alptekin, Kadir Efendi gibi Doğu Türkistan’ın Milliyetçi aydınları beraber ”Yurtdaş Cemiyeti” adı altında bir teşkilat kurmuştur.

1943’te Çin Anayasası oluşturulması için kurulan komisyona arkadaşlarıyla beraber Doğu Türkistan meselesini içeren bir taslak önerisi sundu. Bu taslağın önemli maddelerin-den biri ise anayasada yazılan Şin Jiang adının “Doğu Türkistan” olarak değiştirilmesi ve Doğu Türkistan milletinin Türk olduğu gibi konuların Anayasa’da açıkça belirtmesi istenmekte idi.

1944 yılının sonlarına doğru, Doğu Türkistan’a gelen Mehmet Emin Buğra. Çin Hükümetinin Doğu Türkistan’da baskıyı gittikçe artırması üzerine önce halkı, özellikle gençleri milli uyanışa yönlendirmeye çalışmıştır. Çin’den dönen mücadele arkadaşı İsa Yusuf Alptekin ile beraber “Altay” dergisinde ve “Erk” gazetesinde makaleler yazmaya başladı. Milleti bilinçlendirme çalışmalarına daha büyük hız verdi.

Doğu Türkistan’da bir siyasi parti kurmanın zamanı geldiği kanaatine varan Mehmet Emin Buğra, Çin Hükümeti tarafından büyük tepki ve engellerle karşılaştı. Çin gizli servisince takip edilmeye başlandı. Hoten’de seçimleri takip etmeye çıktığı bir gezi sırasında Mehmet Emin Buğra’ya Çin polisi tarafından planlanan bir suikast ortaya çıkarıldı. Keriye nahiyesinde Mehmet Emin Buğra’yı karşılamaya gelen kalabalık bir halk topluluğuna Çin askerlerinin ateş açmasının neticesinde 7 kişi hayatını kaybetmiştir.

Mehmet Emin Buğra, Doğu Türkistan’da kurulan Eyalet Hükümetinde Bayındırlık Nazırlığına atandı. Aynı zamanda Urumçi Üniversitesinde Fahri Rektör ve Profesörlük unvanı ile çalışmalarda bulundu ve bilimsel konferanslar düzenledi. 29 Aralık 1948 tarihinde Eyalet Hükümetine muavin reisi olarak tayin edildi.

12 Kasım 1949 tarihinde Doğu Türkistan, Komünistler tarafından işgal edilince İsa Yusuf Alptekin Beyle beraber ailesi ve bir kısım mücadele arkadaşlarını alarak 2. defa Hindistan’a hicret etti.

Mehmet Emin Buğra 1951 senesinde Türkiye’ye geldi. Türkiye’ye geldikten sonra da Doğu Türkistan davası için aktif şekilde siyasi ve sosyal faaliyetler içinde bulundu. İstanbul’da kaldığı 1951-1954 yıllarında Türkistan adlı bir dergi yayınlamıştır.

1953’te Ankara’ya taşınan Mehmet Emin Buğra artık Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmuş ve I956’da Ankara’da Türkistan’ın Sesi adında aylık bir dergi yayınlamaya başlamıştır. Aynı tarihte The Voice of Turkistan adında üç aylık bir ingilizce dergiyi de yayına sokmuştur.

Mehmet Emin Buğra, Türkiye’de yerleşik Batı Türkistanlı, Kafkasyalı, İdil-Ural ve Azerbaycanlı liderlerle bu amaçlar doğrultusunda işbirliği yaptı. Türk Birliği, Türk Ortak Cephesi gibi isimler altında örgütlenerek, soğuk savaşta Sovyet Rusya ve komünist Çin’e karşı Türk kökenli muhacirlere de bir cephe açılması için çalıştı.

Devlet adamı, tarihçi, din alimi, siyasetçi, hukukçu, eğitimci ve komutan sıfatlarının yanında iyi bir edebiyatçı olan Mehmet Emin Buğra Bey. ”SİLKİN”şiirinde Türklük bilincinin önemini çok güzel anlatıyordu.

Doğu Türkistanlı gençlere Türk Milliyetçilik fikrini öğretmek için birçok teşkilat kurup yayınlar yapmıştır..

Mehmet Emin Buğra, sadece dava adamı değil bir de edebi yönü de vardı. 1983 ve 1984 yıllarında Fatma Buğra Hanım tarafından yayımlanan “ Vatan Kaygısı” adlı şiir kitabı ve “Kutluk Türkan” Operası ile anlıyoruz.

4 Haziran 1965 tarihinde Ankara’da bir kalp krizi sonucu vefat etti. Hayatı boyunca Doğu Türkistan’ın Türk toprağı olduğunu savunan, o topraklarda yaşayan halkların bir olduğunu Çinlilere anlatmak için mücadele veren Buğra’nın gerçek bir vatanperver olmakla birlikte koyu bir Türk milliyetçisi idi.

KUTLU TİNİ ŞAD OLSUN.

NOT : Bu yazı Ankara merkezli TÜRK HAREKETİ tarafından hazırlanmış ve sosyal medya üzerinden yayınlanmıştır. Teşekkür ederiz (UYHAM)