BİRLEŞİK VE BÜYÜK TÜRKİSTAN İDEALİNİN ÖNCÜLERİNDEN MUSTAFA ÇOKAYOĞLU

BİRLEŞİK VE BÜYÜK TÜRKİSTAN İDEALİNİN ÖNCÜLERİNDEN, BÜYÜK TÜRKÇÜ,BÜYÜK TURAN SAVAŞÇIMIZ MUSTAFA ÇOKAY’I VEFATININ 76.YILINDA RAHMET VE ÖZLEMLE ANIYORUZ

Doğumu 1890 Kazakistan  – Vefatı  27 ARALIK 1941 Berlin Almanya 

Ömer ARISOY
Birleşik ve Büyük Türkistan idealinin  önde gelen fikir ve aksiyon şahsiyetlerinden Mustafa Çokaydğlu, 1890’da, Kazakistan’ın Sir Derya bölgesi, Perovsk ilçesi, Jelek mıntıkasında doğdu. Dedesinin adı Torgay Datka, babası Kıpçak beylerinden Çokay’dır. İlkokulu ana dilinde, orta okulu Taşkent’te Rusça olarak okudu. Rusya’nın, o zamanki, başşehri Petersburg’da, Hukuk Fakültesi’ni bitirdi. Okulunu bitirip, Türkistan’a döndü.
Taşkent’te çıkan “Uluğ Türkistan” gazetesinin en güçlü yazarlarından biri oldu. Yine, aynı dönemde, Taşkent’te “Birlik Tuğu” dergisini çıkardı.
Rusça “Hür Türkistan” ve sonra “Yeni Türkistan” gazetelerini çıkardı.
1917 yılında Kazak ve Kırgız Türkleri’nin ortak devleti olan “Alaş-Orda”nın öncülerinden oldu.
Kurulan Hükümette, Bakan olarak görev yaptı.
Ruslar, bu devleti ortadan kaldırdığında “Çarcı Rusların” başkanı Kolçak da, O’nu, ölüme mahkûm etti. Önce bağımsız Azerbaycan’a, sonra Gürcistan’a geçti. 1919’da Kuzey Kafkasyalıların Tiflis’te çıkardığı “Hür Dağlılar” adlı haftalık gazetede Türkistan davasını dile getiren yazılar yazdı. “Yeni Dünya”, 1920’de Kuzey Kafkasya Milli Teşkilatı’nın Türkistan Millî Merkezi ile birleşerek çıkardığı gazeteydi. Burada değerli yazılar yazdı. Tiflis’te “Şafak” adıyla çıkardığı gazetede Anadolu’daki Kuvay-i Milliye harekâtını destekleyen çalışmalar yaptı.
Sonraki yıllarda, İstanbul’da çıkan “Yeni Türkistan”, Berlin’de çıkan “Yaş Türkistan” adlı dergilerde hep Türk Birliği davası için çalıştı.
27 Aralık 1941 tarihinde, Berlin’de vefat etti. Berlin’deki Türk-İslâm mezarlığına defnedildi.
Mustafa Çokay, 1921-1941 yılları arasında Paris’te yaşadığı dönemde Avrupa’nın bilimsel ve siyaset çevrelerinde, önemli Avrupalı siyaset adamlarıyla yaptığı fikir alışverişleri sonucunda, Kazakistan ve tüm Orta Asya halkları, hatta tüm Türk Dünyası konusunda, Türklerin dil, din, kültür ve tarihleri hususlarında birçok önemli görüşlere sahip oldu.
Bu görüşlerini Yaş Türkistan (Genç Türkistan) isimli dergisinin 1929 – 1939 yılları arasında yayınlanan 117 sayısında yer almaktadır.
Ne yazık ki, bu dergi, hâlâ ele alınıp tamamen incelenmiş değildir. Bu dergide yer alan Mustafa Çokay’ın makaleleri ,bugünkü Kazak Türkçesine aktarıldı.
Bundan bazı çeviriler Türkiye Türkçesinde de yayınlandı. Ama tüm dergide yer alan yazılar, haberler ve yorumlar henüz bugünkü Türk dillerine aktarılmadı.
Aslında, Yaş Türkistan dergisini okumak da zordur. Çünkü dili, o dönemin Türk dillerinin karışımından oluşan bir ortak Türkçe’dir. Dergi, dil bilimi açısından da ,birkaç doktora tezine konu olabilecek niteliktedir.
Geçmişten ders alınmadan geleceğe yön vermenin mümkün olmadığı gerçeğini dikkate aldığımızda, biz Çokay ve onun davadaşları Zeki Velidi, Sadri Maksudi, Ayaz İshaki, Baymirza Hayit gibi önemli Türk Dünyası aydınlarının fikirlerini incelemeden Türk Dünyasının geleceği konusunda üretilen fikirlerin eksik kalacağı muhakkaktır.
Mustafa Çokay’a gör,e Yaş Türkistan dergisi ,Türkistan’ın bağımsızlığı uğrundaki mücadelenin bayrağıdır. Derginin amacını ilk sayısında ortaya koyan Çokay onun Türkistan’ın bağımsızlığı ve halklarının kendi kendini yönetme hakkına sahip olması yolundaki mücadele olduğunu söyler.
Çokay’a göre, bu mücadelenin temelini, politika, kültür ve dil alanlarındaki çalışmalar oluşturmaktadır. Bu fikir, günümüz için, 1930’lara göre daha çok geçerlidir. Çünkü postmodern dönem dediğimiz günümüzde bir ülkenin bağımsızlığı korumasında kültür politikaları daha çok önemli olmaktadır. Artık günümüzde ulusların bağımsızlık mücadelesi askeri ve ekonomik alandan çok kültür ve dil alanında yapılmaktadır. Bu alanda kaybeden daha sonra askeri ve ekonomik alanda da kaybedecektir.
Çokay’ın düşüncesine göre, Türk halklarının kültür ve dil birliğini sağlamaları elzemdir.
Türk kültürünün tüm Türk halklarının ortak kültürü olduğunu bilinmelidir. Türk halkları birbirlerinin söylediklerini, yazdıklarını hiç çeviriye gerek kalmadan anlayabilmelidir. Semerkant’ta yayınlanan bir gazete İstanbul’da da okunmalıdır. Böylece Türk halkları arasındaki birlik ve kardeşlik güçlendirilir. Böyle bir birlik tesis edildikten sonra başka halklarla bağımsızlık konusunda birlik yapılabilir. Çokay ,bunu Türkistan’ın bağımsızlığı için gerekli olduğunu söyler.

Merhumu vefatı  yıl dönümünde rahmet ve saygı ile bir kez daha anıyoruz.