DIŞ POLİTİKADA GALEYANLA DEĞİL, TEENNİ İLE SONUÇ ALINIR (2.BÖLÜM)

Prof. Dr. Yücel Oğurlu

TAM DA OLUMLU GELİŞMELER BAŞLAMIŞKEN…

Önce bir Suriyeyi hatırlayalım. Türkiye Suriye sınırı neredeyse ortadan kalkmışken, gümrük engelleri hafifletilmişken, karşılıklı milyonlarca turist ziyarete başlamışken, hatta ortak Bakanlar Kurulu toplantısı yapılmışken ve bütün bu gelişmeler Suriye`nin her kesimden halkın lehine sonuçlar doğurmaya başlamışken birdenbire büyünün nasıl da bozulduğunu unutmayalım.

Doğu Türkistan meselesine bir de bu pencereden bakalım. Çin ile Dünyanın geri kalanı ve özellikle Türkiye arasındaki uzaklaşmadan öncelikle Uygurlar zarar görecekken ve tam tersine yakınlaşma ve her türlü engelin kaldırılmasından birinci derecede yararlanacak unsurlar Uygurlar başta olmak üzere azınlık halklarıyken bunun aksini talep etmek ve hatta neredeyse savaş ilanı isteyen yorumlar yapmak orada Uygurların hayatını zorlaştırmaktan başka bir işe yaramıyor. İşte tam da bu noktada aşağıdaki bazı olumlu gelişmelere dikkat çekmek istiyorum.

Öğrenim Kanalıyla Dışa Açılma

Uygurların Dünyayı tanımaları, kapalı kapılar ardında kalmamaları, onların bekasıyla ilgili bir meseledir. Bu sebeple, yurtdışına çıkmaları, farklı ülkelerde öğrenim görmeleri, eğitim, kültür-sanat ve spor gibi sahalarda da başarının tadına varabilmeleri her toplum için olduğu gibi son derece büyük önem taşıyor. Çin Halk Cumhuriyeti`in uzun yıllardan bu yana ABD başta olmak üzere Dünyanın farklı yerlerindeki bir çok ülkeye yükseköğrenim görmek üzere öğrenci gönderdiği, buna engel olmadığı biliniyor. Bu eğilimin geç de olsa etkileri Uygurlara da ulaştı artık.

Son yıllarda, Çin Halk Cumhuriyeti`nde genel olarak artan refah seviyesi ve bundan zor da olsa yararlanmaya başlayan Uygurların yurtdışında öğrenim görmek üzere ülkesinden ayrılmalarına imkan sağladı. Binbir güçlüğe göğüs gererek Türkiye`ye öğrenim görmeye gelen Uygur gençleri son gelişmelerden oldukça tedirginler. Orada yüzyıldır yaşanan olayların, aşırı derecede abartılarak basında ve sosyal medyada tartışılması onları fena halde tedirgin ediyor. Olayların ve tartışmaların mümkün olduğunca dışında kalmaya çalışıyorlar, bu tür konuşmalardan uzak kalıp haklı olarak kendilerini ve ailelerini korumaya çalışıyorlar. Şu anda basında doğru yanlış paylaşılan yüzlerce fotoğraf, öncelikle Türkiye`de ve yurtdışında farklı ülkelerde öğrenim gören Uygurları vuruyor.

Artan İletişim Kanalları

Türkiye`ye 1950`lerde ulaşabilen Uygurların hikayeleri dramatiktir. Tibet üzerinden, Himalayalardan, Keşmir ve Hindistan üzerinden yaşanan bir trajik bir hicrettir bu veya diğer adıyla bir ölüm yolculuğu. Artık günümüzde, Turkistan`dan ulaşım bu şekilde olmuyor. 2011 den bu yana Çin’in en büyük havayolu şirketi aracılığıyla Urumçi`den İstanbul`a turistik seferler başladı. Bu son derece önemli gelişme son 4 yıl içinde oldu. Bu gelişme, birkaç saat içinde Urumci`den bir Uygur turist grubunun Sultanahmet`te namaz kılmasına veya bir Urfa Lokantasında yemeğini yemesine imkan veriyor. 20 yıl öncesinde Türkiye`de sadece İstanbul üzerinden Hacca giderken uğrayan yaşlı Uygur hacı adaylarını görebilirken, artık büyük turist kafilelerini de görebilmek sevindirici.

İnternet imkanları, karşılıklı dil öğrenimini kolaylaştırdı. Uygurlar internet üzerinden İstanbul Türkçesini bir iki ay içerisinde kolaylıkla öğrenebiliyorlar. Artık Türklerden de merak ve hevesle Uygurca öğrenenler de var.

Türk ürünleri, hiç bir zaman Kaşgar, Urumci, Gulca, Aksu, Hoten pazarlarında bu derecede görünür hale gelmemişti. Türk dizileri uydu kanalıyla veya CD`lerle beğenilerek izleniyor.

Uygurların Girişimci Yüzü: Uygur Restoranları

Yurtdışında açılan Uygur lokantaları, bir yandan Dünya mutfakları arasında farklı lezzetleriyle yer tutan Uygur mutfağını tanıtırken, maharetli ustalar için hem bir gelir kaynağı, hem de halkın kültürünü tanıtan bir pencere açmış oluyor. Bu vesileyle, maddi saikler yanında halkın kültürel varlığını Dünyaya tanıtmış oluyorlar. Yakın zamana kadar İstanbul`da sadece bir adet olan ve şu anda sayıları otuza varan Uygur lokantaları birer girişimcilik örneği olarak ilk defa İstanbulla Kaşgarı bu kadar yakınlaştırmış oluyor.

Halbuki bu güzel mekanlar insanları buluşturup kaynaştıran ortamlarken, Türk basınındaki ve sosyal medyadaki son haber furyası sonrasında, Uygur lokantaları maalesef Çin tarafindan politik gerekçelerle izlenme ve kendilerine suç isnadı korkusuyla Uygurların gitmeye çekindiği mekanlara dönüşmüştür.

250 YIL SONRA NE OLDU DA UYGURLAR AKLA GELDİ?

Uygurlar benim için çocukluğumdan beri bildiğim güler yüzlü güzel insanlar. O zamanlar biz bütün Türkistan`a büyük bir romantizmle bağlıyken, insanların bu kadar büyük bir drama bigane kalmalarını çocuk aklımla bir türlü anlayamazdım. İnsanların bu coğrafyadan bu kadar habersiz olmalarını hazmedemezdim. Bütün insanlar ve insanlık önemliydi; mazlumluğun her çeşidi içimizi acıtıyordu. Zulüm gören beldelerin hepsi; O zamanlar, Afrika da Aksa da, Rus işgali altındaki Afganistan da önemliydi ama yetim Türkistan ve Kafkasya içimizi bir başka acıtıyordu. Sadece hassasiyet sahibi birkaçinsanın gündeminde var olan Uygurlar, acaba neden birdenbire gecmiste konuyla ilgilenen ilgilenmeyen bilen-bilmeyen bir çok grubun gündemine giriverdi.

Hatırlarsanız, ABD`nin Irak savaşı sırasında birdenbire Türkiye gündeminde Irak Türkmenleri ve onların korunması, hakları vs. tartışılmaya başlamıştı. Halbuki bunu tartışan gazetelerin neredeyse hiçbirisinde geriye doğru tararsanız Türkmenleri bulamazsınız. Çünkü o dönemde Türkiye`nin Irak`a girmesi için Türk kamuoyu ikna edilmeye çalışılıyordu. Anlaşılan o ki, birileri Türkmenleri sevdiği veya korumak için değil, politik sebeplerle gündemimize Türkmenleri sokuyordu. Pekiyi, bugünlerde Irak Türkmenleri konusunu gündemde hiç görüyor musunuz? Bugünlerde de Suriyeli Türkmen kardeşlerimizi birdenbire hatırlayanlar oldu.Acaba hangi iç ve dış politika dengeleri adına gündemimize sokuluyorlar? Bu paragraftdan, okuyucunun, kardeş milletlerin başkalarının politikaları için kullanıldıkları, bu yüzden de bizim onlarla ilgilenmememiz gerektiği sonucunu çıkarma kolaycılığına gitmeyeceğini düşünüyorum. Tam aksine, kardeş milletlerin başkalarının çıkarları olduğunda değil, herdem gündemde tutulması gerektiğini anlamak gerektigini vurgulamak isterim.

Pekiyi, aynı mantık silsilesiyle Uygur kardeşlerimiz neden bu kadar yoğun bir hızla gündemimize sokuldu; buna bir bakalım:

Şahsen benim gündemimden hiç bir zaman çıkmayan kardeşlerimizin bugün artık gündemde olması ümit verici ve önemli olsa da konunun gündeme doğru usullerle ve samimi, hesapsız ve çıkarsız bir şekilde girmesi hayati derecede önemlidir.

Çin Halk Cumhuriyeti, nüfus ve ticari potansiyeli, hızlı kalkınması ve askeri sebeplerle ABD, Japonya, Rusya ve Hindistan’ın sıcak takibi altındadır. Küresel güçlerin çıkarları adına, Uygurların kanının dökülmesi değil, Dünyanın gündeminde müslüman halkların savaş ve radikalizm dışında farklı gündemlerle yer bulmaya çalışması elzemdir.

Çin`in yumuşak karnı azınlıklardır. Gençlik yıllarımızda sık sık gündeme gelen Tibet meselesi acaba neden artık kimsenin aklına gelmiyor? Acaba Dünyada yükseltilen sözde müslüman radikalizmin bir başka versiyonu yerli halkların demografik yapısının değiştirilmesi ve yok edilmesi amacıyla Dogu Türkistan`da mı ortaya çıkarılacak? Acaba sadece din vurgusuyla veya milliyetçi söylemlerle Doğu Türkistan`a yardım edilebilir mi? Uygurları seven ve daha fazla zarar görmemelerini isteyen bütün herkesin bu sorular üzerinde ciddi şekilde kafa yorması gerekir.

DIŞ POLİTİKADA GALEYANLA DEĞİL, TEENNİ İLE SONUÇ ALINIR.

Gunumuzde, basının ve sosyal medyanın gücü tartışmasız olmakla beraber, doğru haberler verilerek doğru yönde kamuoyu oluşturulması gerekmektedir. Örneğin Çin`de hatta Uygur bölgesinde orucun yasaklandığı, zorla- dayakla oruç açtırıldığı doğru bir haber değildir.

Bugün medyaya konuyla ilgisiz birçok malzeme servis edilmektedir. Derisi yüzülmüş insan fotoğrafları, bir trafik kazasından alınan görüntüler, veya farklı şekilde ölmüş insanların morglardan alınan görüntüleri altına yazılan haberler, Arakan`dan Japonya`dan Orta Asya`nın farklı ülkelerinden alakasız görüntülerle abartılı haberler meselenin haklı zeminini kaybettirmektedir.

Bölgeyi tanıyan herkes tarafından oruçla ilgili bir yasaklamanın hangi din ve etnik kimlikten olursa olsun Komünist Partisi üyelerine, devlet memurlarına ve öğrencilere uygulandığını, halkın diğer kısmının orucuyla kimsenin ilgilenilmediği bilinmektedir. Fakat dini inançlar üzerindeki genel baskı dolayısıyla halk bu konuda sadece bu yıl değil, 60 yıldır kendisini rahat hissetmemektedir. Doğu Türkistan`da dini özgürlükler üzerinde baskı olsa da camiler açıktır ve halk serbestçe namazını kılabilmekte, dini gün ve bayram kutlamalarını açıkça yapabilmektedir.

Çin, devlet politikası olarak etnik veya dini bir hareketi veya oluşumu hissettiğinde en katı şekilde güvenlik paranoyasını işletmekte ve üzerlerine gitmektedir. Mesela, Uygurlar dışında Çin`in iç kesimlerinde yaşayan ve Çince konuşan çinli müslümanlar da vardir. Çin bu gruptakilerden tehdit hissetmediğinden onlar bütün dini özgürlüklerden serbestce yararlanmaktadırlar. Halbuki, iş Uygurlara geldiğinde, resmi makamlarda bölünme korkusuyla paranoyaya dönüşen bir tehdit algısı ortaya çıkmaktadır. Uygurlara, sadece milliyetçilik ve dini referanslar üzerinden sahip çıkmak, konunun Dünyanın diğer bölgelerine taşınmasını zorlaştıracak zayıf bir hak arayışından öteye geçemeyecektir. Unutmamak gerekir ki, milli referanslar anıldıkça etnik baskı, dini referanslar anıldıkça dini baskı artmaktadır.

Bütün krizlerde olduğu gibi, gerginliklerin ve kan dökülmesinin başlamasından önce özellikle diplomasi gereklidir, başladıktan sonra yine diplomasi. Fakat bir kez kan dökülmeye başlamaya görsün. Artık, Suriye`de veya Irak`ta kaç insanın olduğu Stalin`in dediği gibi bir “trajedi değil”, sadece istatistik meselesidir. Kaç milyon insanın olduğu veya öleceği maalesef duyarsız Dünya kamuoyunda birer gazete haberi ve entellektüel “iç çekiş”lerden başka bir anlam ifade etmemektedir.

Tek bir Uygur`un burnunun kanamaması, meselenin özünde ise yeryüzündeki tek bir insanın bile haksız yere kanının dökülmesine karşı ortak hassasiyet göstermelidir. Bu hassasiyetin, haklı zeminde, akla dayalı, uluslararası hukukun dilini bilen, meseleyi Dünya kamuoyuna taşıyabilecek basın üzerinden ve diplomasinin her boyutuna başvurularak kullanılması gerekir. Asırlık problemlerin çözümü gündelik tepkilerle maalesef olmuyor. Sadece Türkiye gündeminde değil, mesela Azerbaycan veya Uygurlara neredeyse “birdenbir” (yüzde yüz manasında Uygurca tabir) benzeyen Özbek kamuoyuna mesele taşınmamış, taşınamamıştır. Bunu sivil toplum ve kamuoyu başarabilir.

Çin’le kapıları çarparak kapatmak değil, tam aksine kapıları açarak görüşmeleri sürdürmek bütün Çin halkı ve özellikle Uygurların da içinde olduğu azınlıklar için hayati önem taşımaktadır. “Müslümanlar veya Türkler öldürülüyor” protestolarını Dünya hiçbir zaman duymayacaktır. Kültürel hakların savunulması, dil ve eğitim hakkı, kültürel çeşitlilik, “birlikte yaşama kültürü” gibi Dünyanın kulağının aşina olduğu kavramlar üzerinden yeni bir dille haklarımızı savunmak zorundayız.

Unutmamak gerekir ki, haklı davalar haklı ve meşru usullerle savunulabilirler. Uygurlarin dedigi gibi, “usulsuz vusul (b)olmaz.” Dış Politikada hedeflere galeyanla değil, diplomasi ve teenni ile ulaşılır.

                                                                                                      Sarajevo, 7.13.2015