UYGUR TÜRKLERİ,TARİHTE İLK MATBAA VE KAYSERİ’DEKİ UYGUR ESERLERİ

Mustafa CINGIL

UYGURLAR…..

Muhteşem bir Türk boyu…

Dokuz Oğuzlar ile birleşip On Uygur adını alıp, Orhun Bengü Abideleri’nde adları zikrolunan…

Göktürkler’e tabi iken, kurdukları ittifakla 742 yılında Göktürkleri yıkarak bağımsız devlet kuran,Ancak…

840 yılında Kırgızlar tarafından yıkılıp Kansu ve Turfan bölgesi olarak iki önemli kola ayrılan bir Türk boyu.(Günümüzde Çin baskısı altında bulunan Doğu Türkistan’daki Uygurlar,Turfan Uygurları’nın devamıdırlar.)

Uygurlar Türk boyları arasında yerleşik hayata geçen ilk boydur.

Budizm ve Manheizim dinlerinden etkinlenmişlerdir.

Manheizm’in kurucusu Mani,çok iyi bir ressamdır.

Buna bağlı olarak ta resim bu dinde önemli yer tutar.

Uygurlar, Manheizm inancını kendi Kök Tengri inançları ile harmanlayarak yaşamışlardır.

Türk boyları içinde (belki de Mani dininden kaynaklı) en fazla görsel ve yazılı eserler verenler Uygur Türkleri’dir.

Dahası…

Türk boyları arasında kültür seviyesi en yüksek olan boy da Uygurlardır.

Daima…

Tarihi ve tarihimizi sorgulamadan hep batılılardan öğrendiğimiz için…

Ve ne dedilerse de doğru kabul ettiğimiz için…

Okullarda bizlere sürekli matbaayı ilk bulanın Alman Johann Gutenberg olduğu şeklinde öğretildi.

Oysa…

Gerçek hiç de öyle değildir !

İlk matbaa, kağıdı da ilk bulan Çinliler tarafından bulunmuştur.

Çinliler o dönem kelime kalıplarından baskı yapıyorlardı…

Oysa…

Çinliler ile yakın ilişki halinde bulunan Uygurlar…

Çin’den aldıkları bu baskı tekniğini daha da geliştirerek, kendilerine ait alfabe harflerini tek tek kalıplar haline getirmişler ve günümüz dizgi baskı tekniğini bulmuşlardır.

Bu manada dünyada ilk matbaayı bulan ve kullananlar Uygur Türkleri’dir !!!

Kültür seviyelerinin oldukça yüksek oluşları ile o dönemlerde kurulan bir çok devletin idare kademesi Uygurlar tarafından yürütülüyordu.

Çin’in ve özellikle de Cengiz Han’ın Moğol Devleti’nin idare merkezi yoğunlukla Uygurlar’dan oluşuyordu.

Moğolların batıya doğru akınları ve Asya’nın neredeyse tamamını ele geçirmeleri ile kendi içlerinde de yeni devletler ortaya çıkar…

Cengiz Han’ın oğlu Cuci Han’dan olan torunu Batu Han’ın kuzeybatı Kafkasya’da kurmuş olduğu devlet, zamanla tamamen Türkleşerek Altın Orda Devleti’ni ortaya çıkarır.

Emir Timur,

kurduğu imparatorluğu Cengiz Han’a bağlamaktan daima gurur duyardı.

Cengiz Han’ın bir diğer oğlu Tuluy Han’dan olan torunu Hülâgü ise Azerbaycan ve İran coğrafyasında döneme damgasını vuran İlhanlı Devleti’ni kurar.

İşte tüm bu devletlerin idare merkezlerinde hep Uygur Türkleri vardı.

İlhanlı Devleti bu bölgede uzun süre İslamiyet ile sürekli temas halinde olmasından (özellikle içlerindeki Uygurlar) zamanla müslümanlaşır.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğollar’ın tahakkümü altına girdiği dönemde Anadolu, Moğol emirlerince idare edilmekteydi.

O dönem Kayseri’nin Moğol emiri ise, “Cafer Bey”dir.

Cafer Bey ve kardeşi Ali Bey, Uygur Türklerinden olup, günümüzde Kayseri Ali-Cafer Kümbeti’nde yatmaktadırlar.

Türkiye Selçuklu Devletinin tamamen inkırazı (dağılması) ile,gerek kendi iç çekişmeleri ve gerekse de Hatıroğlu isyanı gibi Türkmen isyanları ile, İlhanlı Devleti de dağılır.

İşte bu kargaşada Kayseri’de Cafer Bey’in oğlu olan Alâeddin Erâtna bağımsız bir beylik (devlet)kurar…(1327-1381)

Erâtna,Uygur Türkçesinde “kıymetli,çok iri inci tanesi” anlımına gelir.

Gerçekten Alâeddin Erâtna Bey de çok iri yarı biridir.

Öyle ki…

Kendisini taşıyacak beli kuvvetli bir at bulunamadığından öküz üstünde dolaştığı söylenir !

Alâeddin Erâtna Bey oldukça adil, hoş görülü ve ileri görüşlü bir hükümdardı.

Bu nedenle halk tarafından çok sevilmiş ve kendisine de “köse peygamber” lakabı takılmıştır.

Erâtna Bey, Sivas’ta bulunduğu bir dönemde Kayseri’nin idaresini eşi Doğa Hatun’a bırakmıştır.

Dünyaca ünlü seyyah İbn Battûta, Kayseri’ye geldiğinde onu karşılayan ve ağırlayan Doğa Hatun’dur.

Bu manada Doğa Hatun, Anadolu’nun ilk kadın valisidir !!!

Günümüzde Alâeddin Erâtna,eşi Doğa Hatun, çocukları ve torunu ile beraber,Kayseri Gültepe mahallesinde bulunan Köşk Medrese’de yatmaktadır.

Uygur Türkleri olan Erâtnalılar Kayseri’de...

Yanından yakınından geçtiğiniz ama Uygurlara ait olduğunu bilmediğiniz o kadar çok eser bırakmışlardır ki…

Okuyunca eminim şaşıracaksınız;

1. Köşk Medresesi

2. Ali-Cafer Kümbeti

3. Emirzâde Mehmed Zengi Türbesi

4. Emir Ali Pişrev Türbesi

5. Sırçalı Kümbet

6. Emir Erdoğmuş Türbesi

7. Haydar Bey Köşkü

8. Emir Şahap Türbesi ve Babük Bey Zaviyesi

9. Suyakanmış Hatun Türbesi

10. Dört Ayak Türbesi

11. Şah Kutluğ Hatun Türbesi

12. Ulu Hatun Türbesi

13. Yeşilhisar Ulu Cami

14. Bünyan / Karakaya Seyyid Halil Türbesi

UYGURLAR :

Günümüzde Kayseri’de Hoca Ahmet Yesevi Mahallesi’nde…

Doğum,ad verme, sünnet, düğün,cenaze ve yemek gibi kendilerine özgü geleneksel kültürlerini yaşatan Uygur Türkleri…

Adeta…Çin’deki Doğu Türkistan Uygur Türkleri’nin…

Dünyaya açılan pencereleri,

Çığlıkları, belki de diasporaları konumundadırlar.

Kalın sağlıcakla. 18.10.2020

KAYNAKÇALAR :

1- UYGURLAR (Turgun Almas)UYGURLAR (Hüseyin Tekinoğlu)

2-ERATNALILAR (Prof.Dr.Kemal Göde)

3- HALİL EDHEM VE KAYSERİ ŞEHRİ – SELÇUKLU TARİHİ’NDEN BİR BÖLÜM (Prof.Dr.Kemal Göde)•

4- TÜRK BUDUN BİLİMİ ARAŞTIRMALARI (Prof.Dr.Harun Güngör)+15

Kaynak : (sayfam) https://www.facebook.com/tarihpazari#..

KAYNAK : Facebook Kişisel Blog (@tarihpazari )