22 مارت 2014

«مىسنىڭ»دۇنيا مالىيەسىدىكى قىممىتى

خەلقىئارالىق داڭلىق مەبلەغ سالغۇچى ، « گارىتمەن جەمىيىتى »نىڭ قۇرغۇچىسى گارىتمەن 12-مارىت مۇخبىرلار زىيارىتىنى قوبۇل قىلغاندا مۇنداق دېدى : يەر شارى مېقياسىدا« مىس» باھاسىنىڭ شىددەت بىلەن چۈشۈپ كىتىشى ، يەر شارى ئىقتىسادىنىڭ ناچارلىشىپ كىتىشىنىڭ يوشۇرۇن ئىپادىسى بولماستىن بەلكى جۇڭگۇ بانكا كەسپىنىڭ دۇچ كىلىۋاتقان ئامانەت قەرىز كىرزىسىنىڭ ئىپادىسىدۇر “ دەپ كۆرسەتتى .

يىقىندىن بىرى يەر شارى مىقياسىدا مىس باھاسى شىددەت بىلەن چۇشۇپ كىتىۋاتىدۇ ، سەيشەنبە كۈنى لوندۇن سودا ئالماشتۇرۇش بىرژىسىدا نەق مىسنىڭ باھاسى 2.6%چۈشۈپ ، 2010 -يىلى 7-ئايدىن بۇيانقى ئەڭ تۆۋەن نۇقتىغا چۈشتى ، شاڭخەي سودا ئالماشتۇرۇش بىرژىسىمۇ چارشەنبە كۈنى نەق مىس باھاسىنىڭ داۋاملىق چۈشۈپ تارىختىكى ئەڭ تۆۋەن نۇقتىنى ياراتتى .

نۆۋەتتە «مىس»بازىرىنىڭ ئەھۋالى ئىلگىركى يىللاردىكىگە بەك ئوخشاپ كەتمەيدۇ ، بۇرۇن «مىس» بازىرىنىڭ ئاساسلىق كۆڭۈل بۆلىدىغىنى ئاپتۇموبىل ياساش ، سانائەت ۋە ياساش كەسپىلىرنىڭ ( يەنى مىس توك سىمى ۋە مىس تۇربا ) ئىھتىياجى ئىدى ، بۇ ۋاقىتلاردا مىس «دۇنيا ئىقتىسادىنىڭ دوختۇرى» دەپ تەرىپلىنەتتى ، چۇنكى ئۇنىڭ باھا يۈزلىنىشى يەر شارى ئىقتىسادى ئۆسۈش مەزگىلىنىڭ ئەڭ ياخشى ئاۋانگارت بەلگىسى ئىدى ، بىراق يىقىنقى بىر نەچچە يىلدىن بېرى مىس جۇڭگودا مۇھىم بولغان پۇل مۇئامىلە تاۋىرىغا ئايلاندى ، بۇ مىتال ئەنئەنىۋى سانائەت ۋە بىناكارلىق ئىشلىرىدا ئىشلىتىلىپلا قالماستىن يەنى كۆپ مىقداردا زاپاس ساقلىنىپ ، كۆپ خىل قەرىز -كىردىت پائالىيەتلىرىدە رەنىگە قويۇلىدىغان بۇيۇمغا ئايلانغان ئىدى .

گارىتمەن مۇنداق كۆرسەتتى :« ھازىر مىس باھاسىنىڭ شىددەت بىلەن چۇشۇپ كىتىشى بۇرۇنقىدەك يەر شارى ئىقتىسادىنىڭ ئاجىزلاشقىنىنىڭ ئىپادىسى بولماستىن بەلكى جۇڭگو بانكا كەسپىدە نۆۋەتتە كۆرلىۋاتقان بىر قاتار قىيىنچىلىقلارنىڭ ئىپادىسى ، بىر ئاي ئىلگىرى مەن ھازىر مىسنىڭ جۇڭگۇدا كەڭ كولەمدە قەرىز پۇل كىپىل بويۇمى بولۇپ ئىشلىتىۋاتقانلىقىنى دىگەن ئىدىم ، ھازىر بەلكىم بۇ ئىش جۇڭگۇ پۇل مۇئامىلە ساھاسىنى ئىغىر كىسەلگە مۇپتىلا قىلىشى مومكىن ۋە ئاقىۋەتتە ئاپەت خاراكتىرلىق مەسىلە كەلتۇرۇپ چىقىرىشىمۇ مومكىن ».

گارىتمەننىڭ قارىشىچە مىس باھاسىنىڭ شىددەت بىلەن چۈشۈپ كېتىش سەۋەبى بولسا جۇڭگو بانكىلىرى تېخىچە مىسنى رەنىگە ئىلىپ تۇرۇپ قەرىز تارقىتىپ ، ئەڭ ئاخىردا زور مىقداردىكى مىسنى نەق پۇلغا ئايلاندۇرۇشقا مەجبۇر بولاۋاتقانلىقىنىڭ سەۋەبىدۇر .

يەنە بىر ئانالىزچى : «مىسنىڭ مالىيە بويۇمىغا ئايلىنىش جەريانى بىر نەچچە يىل بۇرۇن باشلانغان بولۇپ ، نەچچە يىلدىن بىرى كەڭ كولەمدە ئومۇملۇشۇپ قالغان ، زاپاس مىس ۋە باشقا رەنە بويۇملار بىرقاتار مۇرەككەب مەشخۇلات جەريانىدا ئىشلىتىلىپ خەلىق پۇلىنىڭ ئوسۇمىگە ئىرشىشنى مەقسەت قىلغان ئىدى ، نوۋەتتە خەلقئارا سودىدا مەبلەغ يۇرۇشتۇرۋاتقان پۇل بولسا ئوسۇمى نول پىرسەنىتلىك ئامرىكا دوللىرى ، مىسنىڭ مالىيە بويۇمىغا ئايلىنىشى دەل بۇيۇك دوللەر خەلىق پۇلى ، ئوسۇم قىلتاق سودىسىنىڭ ئىپادىسىدۇر ، ھازىر بۇ ھايانكەشلىكنىڭ قىيامەت كۇنى يىقىنلىشىپ قالغاندەك قىلىدۇ دەپ كورسەتتى» .

يۇقارقىدەك ئارچاڭ پايدا سودىسىنىڭ ئەۋزەللىكى شۇكى ، بۇ خىل سودا ئارقىلىق جۇڭگۇنىڭ مالىيە نازارىتىدىن قىچىپ ئوتكىلى بولىدۇ ، مىس ۋە باشقا رەنە بويۇملار بۇ سودىدا ناھايىتى ھالقىلىق رول ئوينايدۇ ، زاپاس ساقلانغان رەنە بويۇملار شىياڭگاڭدىكى بازارلارغا ئىكىسپورىت قىلىنغاندىن كېيىن ، شۇ يەردە سىتىلىپ ، پىچىتى بۇزۇلمىغان ئامرىكا دوللىرنى ئېلىپ چوڭ قۇرۇقلۇققا قايتىپ يوقۇرى پايدىلىق ئۆسۈمدىكى خەلىق پۇلى ئارقىلىق سېتىۋىلىنغان دوللار ، قەرىزنى تۆلەشكە ئىشلىتىلدۇ .

ھازىر جۇڭگو ھۆكۈمىتى بۇ خىل ئۆسۈم قىلتاق سودىسىنى بىخ ھالىتىدىلا پۇتۇنلەي ئۇجۇقتۇرۋىتىش ئۈچۈن تىرشىۋاتىدۇ ، يېقىنقى بىر نەچچە ھەپتىدىن بىرى جۇڭگو ھۆكۈمىتىنىڭ تەدبىر قوللۇنۇپ خەلىق پۇلىنى پاخاللاشتۇرشى بۇ خىل ئۆسۈم قىلتاق سودىسىغا قاتتىق زەربە بولدى .

شۇڭلاشقا ھازىر مىس ھەتتا مىس رودىسىنىڭ باھاسىنىڭ چۈشۈپ كېتىشى بولسا جۇڭگو ھوكۇمىتىنىڭ خەلىق پۇلىنى پاخاللاشتۇرۇش ئارقىلىق ئۆسۈم قىلتاق سودىسى قىلىدىغان جازانىخورلارغا زەربە بەرگەنلىكىنىڭ تەبىئىي نەتىجسىدۇر ، بۇ ئاشۇ بىر تۈركۈم نورمىدىن ئارتۇق رەنە بويۇمىنى ئىمپىروت قىلىۋالغان پۇرسەتپەرەسلەرنى قىيىن ئەھۋالغا چۇشۇرۇپ قويدى ، چۇنكى بازارنىڭ ئەمدى ئۇ بويۇملارغا ئارتۇقچە ئىھتىياجى يوق ، ياكى بۇ بويۇملارنى يىڭىچە پۇل-مۇئامىلە سودىسىدا ئىشلەتكىلى بولمىغاچقا ، بەلكىم مىس داۋاملىق توكمە قىلنىپ سىتلىشى مومكىن .

مەنبە:«بايلىق تورى »