ئىلھام توختىنىڭ كۈرىشى نوبېل مۇكاپاتى مۇكاپاتى بىلەن شەرەپلەندۈرۈشكە لايىقتۇر

Prof. Dr. Muallâ Uydu Yücel

ھەممە ئۇيغۇرغا تونۇلغان ئىلھام توختى، پەقەت ئاپتونوم رايوندىكى ئاپتونوم ھوقۇقلارنى قوغداشنىڭلا ئەمەس، بەلكى تىنچلىق ۋە ئادالەتنى ئىزدەشتىكى بىر ئەزىمەت كۈرىشچى بولۇپ، دۇنيا مىقياسىدا ھۆرمەت بىلەن تونۇلالغان بىر زىيالىيدۇر. ئۇنىڭ تىرىشىشلىرى ۋە  كۈرىشى ھەر تەرەپتىن ھوقۇق ۋە قانۇنغا تايىنىپ،  تىنىچلىق بىلەن ئۇيغۇرلارنىڭ ھەق- ھۇقۇقىنى قوغداشقا يۈزلەندى.

ئىلھام توختىنىڭ 2014-يىلىدا تۇتقۇن قىلىنىشى، ئۇنىڭ ئاپتونوم ھوقۇقلارنى قوغداش ۋە ھاياتنىڭ بېخەتەرلەش دەرەجىسىنى ئۆستۈرۈش ئۈچۈن جانپەدا كۈرىشى بىلەن چەمبەرچاس باغلىق. ئۇ  شەرقىي تۈركىستانلىقنىڭ ئەركىن ۋە قانۇنغا ماس تۇرۇش ھوقۇقىغا ھۆرمەت قىلىنىشىنى تەلەپ قىلدى.

نوبېل تىنچلىق مۇكاپاتى:
ئىلھام توختى، بەزى دۇنيا مىقياسىدىكى ھوقۇق قۇرۇلمالىرى ۋە پىكىر ساھەسىدىكى خەلقارا كۈچكە تايىنىپ، نوبېل تىنچلىق مۇكاپاتىغا تەشۋىق قىلىنىۋاتماقتا. بۇ مۇكاپات، پەقەت ئۇنىڭ ئەنقە تەۋە قىلغان كۈرىشى ۋە قېنىق تۈرمە ئىشلەرىنىڭ بۇرۇنقى ئىنتايىن بېسىمغا كارشىلىق قويۇش ئۇرۇنلىرىغا بىر نۇر پەيدا قىلىش مەنىسىدە ھەقىقىي بىرى.

ۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتىيىنىڭ  دۇنيا ئۇيغۇر قۇرۇلتېيىنىڭ سابىق رەئىسى ئەنوەر جاننىڭ تەكلىپ ۋە تىرىشىشلىرى بىلەن دوچ. در. ئىلھام توختى ئىنسىيئاتىۋىسى قۇرۇلغان. بۇ ئىنسىيئاتىۋنىڭ مەقسىتى، پەقەت ئۆزىنىڭ پىكىر ۋە قاراشلىرى تۈپەيلىدىن زولۇمغا ئۇچراپ تۇتقۇن قىلىنغان زىيالىي دوچ. در. ئىلھام توختىنى خەلقئارا سەھنىدە تونۇتۇش ۋە ئۇنىڭ كۈرىشىنىڭ ئېھتىرامغا ئېرىشىشى ئۈچۈن نوبېل تىنچلىق مۇكاپاتىغا نامزات قىلىش ئارقىلىق، ئۇنىڭ تۆلىگەن بەدەللىرىنىڭ بىر دەرىجىدە ئەڭ يۇقىرى باھالانىشىغا ياردەم قىلىشتۇر.

بۇ ئىنسىيئاتىۋ، تۈركىيەدە تۇنجى قېتىم 2023-يىلىنىڭ ئاخىرلىرىدا پىروف. دوكتۇر ئۆمر كۇلنىڭ باشچىلىقىدا يىغىلىپ، تۈرك ئاكادېمىيەسىدە ئىلھام توختىنى تونۇتۇش ۋە ئۇنى نوبېل مۇكاپاتىغا نامزات قىلىش ئۈچۈن بىر قانچە چوڭ كۈچ سېلىشنى مەقسەت قىلغان.

دوچ. در. ئىلھام توختى ئىنسىيئاتىۋى 2024-يىلى 16-نويابىردا قايتا ھازىرلىق بىر يىغىلىپ، 2025-يىللىق نوبېل تىنچلىق مۇكاپاتىغا نامزات قىلىش ھەرىكىتىگە قۇۋۋەت سېلىپ يېڭىدىن ئىش باشلاپ، ئۇنى تۈرك ئاكادېمىيەسى ۋە جەمئىيەت ئۇچۇرلىرى ئارقىلىق، ئەڭ كۈچلۈك نامزات قىلىپ كۆرسىتىشكە تىرىشىپ، نوبېل مۇكاپاتىغا يەتكۈزۈشنى تەشكىل قىلغان.

بىز قەتئىي ئىشىنىمىزكى، دوچ. در. ئىلھام توختىنىڭ كۈرىشى نوبېل تىنچلىق مۇكاپاتى بىلەن تەلپۇقلىنىشى كېرەك. بۇنىڭ ئۈچۈن، ھەر بىر ساھەدىكى سۇپا ۋە ئۈمۈدلەرنى ئىشلەتپ، ئۇنىڭ ھەقلىق تىكى باشقا تىلەكلەرگە بىرىككەن خەلقئارا كۈچلەرنى قوغدىشىمىز شەرت. تىنچلىق ۋە ھوقۇق ياشاش ئۈچۈن ھەر بىر ئالىم ۋە زىيالىيلارنى بۇ كۈچلۈك مۇكاپاتقا نامزات كۆرسىتىشكە قوغدىشىمىز بىلەن دەۋەت قىلىمىز.

ئاخىرقى نۇقتىمىز: ھەر ساھەدىكى زىيالىيلار بىلەن ئىنكاس قىلىش
بۇ ئامالىمىز، ئالىم ۋە قانۇن ساھەسىدىكى زىيالىيلارنىڭ بىرلىكتە قۇۋۋەت تەپسىلاتلىرىغا ياردەم بېرىپ، نوبېل تىنچلىق مۇكاپاتىغا ئىنكاس قىلىشى ئۈچۈن  ئىمزا توپلاشنى ئەمىلەشتۇرۇشنى قولغا كەلتۈرۈشنى مەقسەت قىلىمىز. كىشىلىك ھۇقۇقنى قوغدۇغۇچى ۋىزدان ئىگىسى ئاكادەمىسيەنلەرنىڭ كۆڭۈللۈك ھالدا ئىمزا بېرىشىنى تەكلىپ قىلىمىز.