SÜVEYİŞ KANALI,ÇİN’İN “BİR KUŞAK-BİR YOL” PROJESİ VE ÇİN İŞGALİNDEKİ DOĞU TÜRKİSTAN

Mustafa KAYA

Süveyiş Kanalı’nın karaya oturan bir gemi nedeniyle trafiğe kapanmış olması ile birlikte dünyada alternatif ticari yollar tartışması tekrar gündeme geldi. Sonuçta yedinci günde gemi yüzdürüldü ama kanalın kapanmasınıne günlük maliyet ortalamainin 10 milyar hesap bulduğu ifade edildi. Alternatif yollar konusunda da beklendiği gibi Çin ‘in “Bir Kuşak Bir Yol” projesi bir çıktı. Yaşanan olaydan sonra yeni ticari yollar ile ilgili değerlendirmelerin daha da hızlanacağı kaçınılmazdır.

Bu tartışmalar sürüp giderken İran da Çin ile ilişkilerinde önemli bir adım attı. Geçtiğimiz Cumartesi günü Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi ile İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif arasında 25 yıllık bir anlaşma imzalandı. Anlaşmaya göre Çin İran’ın bankacılık, telekomünikasyon, liman, demiryolları, sağlık ve bilgi teknolojileri gibi sektörlerine 400 milyar dolarlık Yatırım yapacak. Bunun için ise İran’a indirimli benzin verilecek. Bilindiği gibi Çin ekonomisi için en büyük sıkıntı ham madde temininde zorluklar. Tabii olarak bu Amerika Birleşik Resim’nin (  ABD ) İran’a uyguladığı yaptırımların baypas provası yaptırdı. Çin bu adımıyla falan değil doğrudan ABD’yi karşısına almış oldu.Bu durum eski başkan Donald Trump döneminde şu Çin ile ticaret savaşlarının, mevcut başkan  Joe Biden  döneminde devam etmesine de gerekçe olabilir. Ancak bu olasılık mevcut konjonktürde ABD lehine bir sonuç doğurması çok mümkün görünmüyor. Ayrıca Biden’ın Çin-İran anlaşmasının ardından Trump’ın çekildiği, İran ile P5 + 1 (BM Güvenlik Konseyi Daimieleri ve  Almanya ) ülkesinin anlaşıldığına dönüşünü iyice zayıflatmaya da ifade edilebilir. ABD ve İsrail saati   olmak üzere bazı ülkeler kendilerince sıcak bir çatışmada arayabilirler. Çünkü bu anlaşma İran’ın yaptırımlarla birlikte yaşadığı sıkıntıların önemli sorunu için.Bu sonuç ile birlikte İran’ın pazarlıklarda eli daha da güçlenecektir. Hâl böyleyken buda bir savaş planını devreye sokmak adına çeşitli provokasyonlar ve ciddi girişimler olabilir. Bölgedeki bu gidişin yönünü değiştirmek, anlaşmaların uygulanmalarını zorlaştırmak için özellikle İsrail’in telkin ve yönlendirilen bölgemiz bir girdabın içine çekilmek istenebilir. Bölge ülkeleri savaş riskli gibi hayati sonuçları olacak bir alaca karşı hazırlıklı olmalı ve ön alıcı bir hareket tarzı belirlemelidir.

Türkiye de Çin’in “Bir Kuşak Bir Yol” projesinin önemli bir ayağı olmak istiyor. Hatta bunun için İzmir-Çandarlı Limanı gibi önemli yatırımlar yaptı. Hatırlanacağı gibi geçen yıl Pekin’den yük yola vagonları Marmaray geçişini kullanarak  Londra ‘ya ulaşmıştı. Bunun yanında  Yunanistan  da Pire Limanı Çin’e sattı ve bu projeden onlar da istifade etmek istiyor. Yani sonuçta bütün bu geniş çaplı Türkiye’nin bu projeyi önemsemesinin tabii olarak anlaşılır tarafları var. Ancak Türkiye bunu Uygur Türkleri ile ilgiliları görmezden gelerek gerçekleştiremez. Bu bağlamda Çin Dışişleri Bakanı’nın Türkiye ziyaretinde verilen fotoğrafların izahı mümkün değil.Türkiye anlaşılması zor fotoğraf üzerinden bu projede elde edemezsiniz. Çin’in bu fotoğraflarla birlikte Türkiye’ye bakışını değiştireceğini ve istediğini vereceğini düşünmek de boş bir beki olur. Türkiye hem Uygur Türklerinin yaşadıkları baskı ve zulümleri ortadan kaldıracak, hem de ekonomik açıdan hedeflerini gerçekleştirebilir. Örnekler tam olarak örtüşmeyebilir ama en azından fikir açıcı olması hatırlatmak gerekirse , 1989 yılında dönemin Bulgaristan Başbakanı Todor Jivkov’un Türklere uyguladığı zulümler doğru süreç yönetimi ile büyük oranda örtüşmüştü. Türkiye şimdi de Uygur Türkleriyle ilgili soruna “Yumuşak Güç) potansiyelini doğru çözüm ile çözümler bulabilir.

Çin  başta Suriye olmak üzere  Türkiye’nin sözcüğü kendi pozisyonuna verlar ile birlikte “yalnız bir Türkiye” olduğunu düşünüyor. Yalnızlığı ortadan kaldırılacak atılmalıdır. Çünkü Çin Uygur Türkleri ile kurulan cılız itiraz cümlelerini iç kamuoyundaki tansiyonu düşürme çabaları olarak görüyor, almaklarını almıyor ve tepkilerin Türkiye ile verildiğine verildi. Bu satış Çin’in içişlerine müdahale olarak görmeyeceği şekilde “Ortak Çalışma Grupları” oluşturulmalıdır. Bunun için son Çin ile çok yakın ekonomik tanıtım geliştiren Pakistan da bu sorunun tedavisi için yararlı olabilir.

 KAYNAK: //www.milligazete.com.tr/makale/6870635/mustafa-kaya/ suveys-kanali-bir-kusak-bir-yol-projesi-turkiye-ve-uygur-turkleri