ÇİN VE KAZAKİSTAN İLİŞKİLERİNİ DOĞU TÜRKİSTAN’DAN KAZAKISTAN’A AKAN SULAR BELİRLEYECEK

Prof. Dr. Abdulvahap Kara

Çin ile Kazakistan arasındaki su anlaşmazlığının çözümü, iki devlet arasında karşılıklı faydaya dayalı dostane ilişkilerin geliştirilmesi için stratejik öneme sahiptir. Çünkü Kazakistan son yıllarda artan bir su kaynakları kıtlığı ile karşı karşıyadır. Yetersiz su hacminin nedenlerinden biri de Kazak tarafının çıkarlarını göz ardı ederek  sınır aşan (Doğu Türkistan’dan doğan ve Kazakistan’a akan)  İrtiş ve Ili nehirlerinden çekilen su kaynaklarının hacmini tek taraflı artırmaya yönelik bir seyir izleyen Çin’in politikasıdır. Şu anda, Pekin “Çin’in Batısının Geliştirilmesi” programının 2030 yılına kadar olan ikinci aşaması yürütüyor. Bu da Çin’den Kazakistan’a geçen İli ve İrtiş nehirlerinin suyunun daha da azalmasına yol açacaktır. Çünkü, Çin bu gelişim projesi sebebiyle su tüketimini sürekli artırmaktadır. İrtiş ve İli nehirlerinin havzasındaki su kaynaklarının azalması aynı zamanda küresel bir çevre felaketine yol açabileceği de uzmanlar tarafından ifade edilmektedir. Kazakistan’daki İrtiş ve İli nehirlerinin beslediği Balkaş ve Zaysan gölleri bölgesinde iklim ve genel doğal dengenin bozulmasına yol açacaktır. Bu meyanda balıkçılık zarar görecek, mahsul veriminde azalma olacaktır ve meralar çoraklaşacaktır. Kazakistan’ın kuzeydoğu bölgesinin önemli bir bölümünün çölleşmesine neden olacaktır. İçindeki zararlı maddelerin konsantrasyonundaki artış nedeniyle suyun biyolojik değerinde zararlı etkiler artacaktır.  Bunlara paralel Çin’den İrtiş sularının büyük bir şekilde çekilmesi başlarsa, Kazakistan boyunca ve Rusya’nın Omsk kentine kadar olan İrtiş kanalı bir bataklık ve durgun sular zinciri haline gelebilir. Ve her şeyden önce bu nehrin sularıyla beslenen Zaysan Gölü’nün kurumasını da beraberinde getirecektir. Son zamanlarda, Çin’de, sınıraşan İli Nehri havzasında, yaklaşık 40 rezervuar, 250’den fazla su alma yapısı inşa edildi, 500 bin hektardan fazla arazi sulanıyor.  İrtiş Nehri’ndeki akış ve su seviyesindeki azalma, Kazakistan kanalı “İrtiş – Karaganda Satpayev” kanalında su akışında bozulmaya ve su seviyesinin düşmesine neden oldu. Bu durumun kötüleşmesi Kazakistan’ın orta bölgelerine ve her şeyden önce, bu kanalın ana su kaynağı olduğu Karaganda ve Karaganda Eyaletinin su temininde ciddi sorunlara sebep olacaktır. Kazakistan’ın su kaynakları sıkıntısı yaşıyor olmasının temel sebebi ülke su kaynaklarının yaklaşık yarısı komşu devletlerin topraklarından gelmesidir. Kazakistan’da su tüketiminin yüzde 65’i tarımda kullanılmaktadır. Ülkenin yüzey suyunun yaklaşık yarısı (44,9 kilometreküp) Çin, Rusya, Özbekistan ve Kırgızistan topraklarından geliyor. Yıllık akıştaki toplam azalma hacminin yaklaşık %90’ı, komşu devletlerin akışındaki azalmadır. Kazakistan makamları, su kıtlığı sorununu aktif olarak çözme yolunda somut adımlar atıyor. Bunun için ekonominin gelişiminin stratejik yönünü değiştirerek, kapsamlı yöntemlerden yoğun yöntemlere geçiyor. Çinli bilim adamlarının içinde olduğu uluslararası alanda çalışan uzmanların belirttiği gibi, Kazakistan ekonominin farklı sektörlerindeki büyük su kullanıcıları arasındaki bağlantılara özel önem vererek su kaynakları yönetiminde reform yapıyor. Su verimliliğini artırmaya yeni bir vurgu yapılıyor. Kazakistan, 2030 yılına kadar yurt dışından gelen su tüketimini yılda 4,5 milyar metreküp azaltacaktır. Kazakistan’ın su politikasını değiştirmeye çalışmasında Çin ile olası gerilimleri azaltma arzusu da etkili olmaktadır. Böylece, su konularında Çin ile olumlu bir müzakere için Kazakistan makamları gerekli tüm imkanları kullanmaktadır. 2017 yılında, Kazakistan Cumhuriyeti Birinci Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, sınır ötesi nehirlerin su kaynaklarının ortak bir mülk olduğunu ve Kazakistan’ın komşularının suyu rasyonel kullanma arzusunu anladığını belirtmişti. Su akışı, sınır aşan nehirlerin alt kesimlerinde bulunan ülkelere, yani Kazakistan’a zarar vermeyecek şekilde devam etmelidir. Bu nedenle, Kazakistan Çin ile adil ve hakkaniyetli müzakereleri sabırsızlıkla bekliyor. Örneğin Kazakistan ve Çin, su sektöründe zaten olumlu bir işbirliği deneyimine sahiptir. Böylece, 2013 yılında, sınır aşan Korgas nehri üzerinde, iki ülke birlikte bir hidroelektrik kompleksi inşa ettiler. 2019 yılında Sumbe Nehri üzerinde ortak bir hidrolik yapının yeniden inşası tamamlandı. Bu işbirliğinin devam etmesi on milyonlarca insanın kaderini olumlu etkileyecek, siyasi istikrar sağlanacak ve böylelikle bölgedeki oluşan refah dolayısıyla Çin ile Kazakistan arasındaki ilişkiler de gelişecektir. Tüm bunlar sınır aşan suların makul ve iyi komşuluk ilişkileriyle kullanımına bağlı olacağı aşikardır. Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping 2 Kasım 2021’de Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Çerçeve Antlaşması 26. Taraflar Konferansı’na (COP26) yazılı bir mesaj yollayarak  iklim değişikliği tedbirleri üzerine, dünyaya “yeşil dönüşüm” çağrısında bulunmuştu. İnsan ve doğanın ortak kaderi kavramının rehberliğinde Çin, çevrenin korunmasına öncelik vermeyi amaçladığını işaret etmişti. Bu mesajın samimiyetini dünyaya göstermesi için Çin’in öncelikle komşusu Kazakistan ile su sorunlarını çözmeye önem vermesi gerekiyor.

KAYNAK : https://www.oncevatan.com.tr/kazakistan-ile-cin-arasindaki-iliskilerin-gelecegini-su-belirleyecek-makale,52965.html