UYGUR TARİHÇİ KERİMOVA : KLASİKLERİMİZİN ORTAK TEMA’SI BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİDİR!

Zulfiya Kerimova: Molla Musa Sairami gibi klasiklerimizin temel fikri, ulusal bağımsızlık için mücadele etmektir.

Doç. Dr. Zülfiya Kerimova – Kazakistan Turan Ün. Tarih Böl. Öğretim Üyesi

UYGUR HABER VE ARAŞTIRMA MERKEZİ(UYHAM)

Kazakistan/Alma-Ata merkezli Turan Üniversitesi Tarih bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. Zülfiye Kerimova, Uygur Türkü şair yazar ve ediplerin kaleme aldıkları klasik eserlerin tamamının ortak fikir ve temasının Doğu Türkistan ‘in Özgürlük mücadelesi olduğunu açıkladı.

Özgür Asya radyosuna bilimsel çalışmaları ile ilgili olarak açıklamalarda bulunan Kazakistanlı Uygur Türkü Alime Doç.Dr. Kerimova kendisinin bir tarihçi olarak 20 yıldır Osmanlı Devletine bağlı Doğu Türkistan/ Kaşgariya İslam devletinin üst düzey Vergi Toplama yetkilisi olan Molla Musa Sayrami başta olmak üzere 19,yüzyılda Doğu Türkistan tarihi ile ilgili eserler veren Uygur tarihçiler ile klasik eserler veren aydınların eserlerini incelediği belirterek şöyle konuştu : ” Ben Kazakistanlı ve özellikle İngiliz tarihçiler başta olmak üzere yabancı tarihçi ve uzmanları ile birlikte 19. yüzyıl Uygur tarihçileri ve klasiklerinin el yazmalarını birlikte inceledik. Bunun yanında Uygur kültür ve medeniyetinin en önemli ritüel ve örnekleri olan Meşrep başta olmak üzere kadim örf adet gelenek ve göreneklerini birlikte inceleyerek bunları bir rapor haline getirmiş bulunuyoruz. Bu eserlerin yakında kitap olarak yayınlanacağını ümit ediyorum.” şeklinde konuştu.

Doç.Dr. Zülfiye Kermova kimdir ?

Zülfiye Kerimova 1976 yılında Alma-Ata’ya bağlı Uygur İlçesi’nde aydın bir Uygur ailesinin kızı olarak dünyaya geldi. Lise eğitiminden sonra Alma-Ata’daki Abay Pedagoji Üniversitesi’nden mezun oldu. 2000’lı yılların başlarında Kazakistan Bilimler Akademisi, Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsü’ne bağlı Uygur Araştırmaları Merkezi(Eski Uygurloji Enstitüsü)’nde uzman olarak çalışmaya başladı. Şimdiye kadar 50’den fazla bilimsel makaleler yazarak Uygurca, Kazakça,Rusça başta olmak üzere bir çok dillerde neşretti. Bunun yanında Uygur Türklerinin tarihi ve diğer toplumsal meselelerine ait toplam 12 projeye katılarak önemli çalışmalara imza attı.

Uygur tarihçisi Molla Musa Sayrami

Molla Musa Sayrami ve Eseri Tarihi Hamidiye

Molla Musa Sayrami 1836 yılında Doğu Türkistan’in Aksu vileyatine bağlı Sayram kentinde dünya’ya gelmiş ve 1917’de vefat etmiştir. Medrese eğitiminden sonra Osmanlı Devletine bağlı Doğu Türkistan/ Kaşgariya İslam devletinde üst düzey Maliye yetkilisi olarak uzun süre çalışmıştır. Kendisi bir Uygur tarihçisi olmasının yanında iyi bir şairdir.

Molla Musa Sayrami Kaşgariye Doğu Türkistan islam devleti hakkında gözlemlerini kitap şeklinde yazmış ve o zamanki Osmanlı Hükümdarı ve Müslümanların Halifesi Sultan 2. Abdulhamit Han’a ithafen Tarihi Hamidiye adını vermiştir. 1905 yılında kitabını Kazan’da bastırmıştır. 20.yüzyılın başlarında Doğu Türkistan tarihi ile ilgili eserler veren klasik Uygur tarihçi,şair ve yazarlarındandır.

Bu kitap 2001 yılında Uygur bilim adamı Prof.Dr.Adurrauf Polat tarafından doktora tezi olarak Türkiye Türkçesine çevrilmiştir.

Sayramı’nin diğer eserleri şunlardır :

Salamname,
Tarihi Emniye,
Tarihi Hamidi,
Tezkiretül Evliya,
Der Beyan-ı Ashabul Kehf,
Kaside-i Sıdık,
Gazeliyat

gibi tarih, tezkire ve şiire ait bolca , mühim eserleri yazmış. onların günümüze kadar elimize ulaşmıştır, bazıları ise kayıp durumdadır.

Bu eserler içinde çok bilinen eserlerinden biri Tarihi Emniye ise, öbürü Tarihi Hamididir. Bu kiki kaynak eser özellikle tarih, dil, folklor açısıdan çok önemlidir.

Tarihi Emniye adlı bu eser 1905.yılında Kazanda basıldıktan sonra, Musa Sayrami bu eserde bazi yetersizlikler olduğun kanaatına vararak, Tarihi Emniye esasında Tarihi Hamidi’sini tamamlamışlar(1908) ve 1911.yılında bu eseri kendi eliyle tekrar kopya etmiştir.

Onun Tarihi Hamidi adlı bu tarihi kaynak eseri yakın zaman Uygur tarihinde çok öneme sahip birinci el kaynak eserdir.

1980.yılların başından bugüne kadar tarihçi Musa Sayrami’nin manzum eserlerinden başka, Tarihi Emniye, Tarihi Hamidi gibi eserleri hakkında dil, edebiyat, folklor, din, siyaset, iktisat açısından araştırmlar yapılmıştır.

Tarihi Emniye ve Tarihi Hamidi adlı iki meşhur eseri resmi sosyal bilimler alanındaki araştırmacıların dikkatını çekmiştir. Tarihçiler bu iki eserin mühim kıymeti, eserdeki olaylar, kişiler ve şiiri parçalar üzerinde makaleler yazmışlardır. Eser Çağdaş Uygurca neşrine dayanarak, Çincesinde yayınlandı. 2000.yıllardan beri Musa Sayrami’nin bu iki eseri hakkında yüksek lisans ve doktora tezleri yapılmıştır.