İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETİ KARAHANLI HÜKÜMDARI ABDULKERİM SATUK BUĞRA HAN

Selim GÜRBÜZER

İlk Müslüman Türk hükümdarı Satuk Buğra Han’dır. Asıl adı Bezir Arslan Han’dır. Tarihler 829 yılını gösterdiğinde Karahanlı Türk Hükümdarının oğlu olarak dünyaya gelir. Yani babası Tengri Kadir Buğra Han’dır. Nesebi Türk bin Yafes bin Nuh’a dayanır. Babası Buhara’ya yaptığı bir seferde vefat ettiğinde amcası Oğulcak Kadir Han’la evlenen annesinin himayesinde büyüyecektir.

Hazır Oğulcak Kadir ismini anmışken Samanoğullarından bahsetmemek olmaz. Samanoğulları Horasan ve Maveraünnehir civarında kurulan bir devlettir. Hükümdarı İsmail bin Ahmed’dir. Ancak hükümdarlığı el bebek gül bebek geçmez, kardeşleriyle giriştiği taht kavgaları bayağı canına tak ettirip çareyi Kaşgar civarında Oğulcak’ın himayesi altına girmekte bulur. Hatta bu arada Oğulcak Kadir Artuc nahiyesinin idaresini de o’na verir. İyi ki vermiş, zira Satuk Buğra Han’ın sık sık uğradığı yerlerden bir yerdir. Bu demektir ki Müslüman olmasına vesile olacak o büyük buluşma burada gerçekleşecektir. Nasıl mı? Bir gün yine buraya yolu düştüğünde ticaret kafileleri arasında dolaşıp dururken bir anda gözü Müslümanların eğilip kalkmalarına dikkat kesilecektir, hoşuna gider ama bir türlü bu eğilip kakmalarına anlam veremez. Merak edip;

—Bu yaptığınız hareketler nedir diye sorar.

Nasir bin Ahmed cevaben:

—Bu günde beş vakit kıldığımız namazdır der.

Tabii Nasir bin Ahmed verdiği bu cevapla da yetinmez, akabinde İslam dini ile alakalı pek çok mevzuları da ayrıntılı bir şekilde izah ettiğinde Satuk Buğra Han’ın gönlünde iman nuru parlamaya başlar ve oracıkta on iki yaşında Müslümanlıkla şereflenir.

İbn’ül Esir’den aktarılan bir rivayete göre de; Satuk Buğra Han’ın Müslüman oluşu rüyasında gökten inen bir zatın Türkçe lisanla: “Müslüman ol ki, dünya ve ahrette selamete eresin” çağrısı üzerine gerçekleştiğidir.

Abdulkerim Satuk Buğra han’ın Kaşgar’ın Artuş İlçesinin Meşhet kentinde bulunan  Türbesi 

Tabii rivayetler bunlarla sınırlı değil dahası var: Satuk Buğra Han’ın bizatihi rüyasında Resulullah’ın (s.a.v) talimatıyla Müslüman olduğu yönünde rivayetlerde vardır.. Şöyle ki; Türkistan’da büyük bir iştiyakla okunan Satuk Buğra Han tezkiresinde geçen menkıbede şöyle rivayet edilir:

“Allah Resulü Miraca çıktığı gece Peygamberler arasında tanımadığı bir kimseyi görmüş ve Cebrail’e o’nun hangi Peygamber olduğunu sormuş. Cibril Emin de o’nun Peygamber değil 333 yıl sonra yani Miladi 944 yılında Türkistan’ı dinine sokacak Satuk Buğra Han’ın ruhu olduğu..”

İşte Hz. Peygamber (s.a.v)’ın Satuk Buğra Han hakkında dile getirdiği bu sözler karşısında Ashab-ı kiram Allah Resulünden o’nu görmeyi dileyecektir. İşte bu dilek üzerine o an başlarında Türk külahı ve silahlı kırk atlının Allah Resulünün meclisini selamlayıp öyle teşrif ederler. Allah Resulü ashabına yönelip; işte Buğra Han’ın ervahı şu, yanındakiler de arkadaşlarının ervahıdır der. Hatta bu arada Türk Han’ın hidayetine vesile olmuş Samani Ebu Nasr’ın ervahı da bildirilir.

Bir başka menâkıb’de geçen rivayete göre de;

Ebu Nasr Türkler arasında İslam’ı yaymak maksadıyla ticarete başladığında, bir gün rüyasında Peygamberimiz (s,a,v)’in kendisine:

— Ey Ebu Nasr! Tez elden Türkistan yolunu tut! Orada Tekin Satuk Buğra Han seni bekliyor der. Tabii emir büyük yerden olunca böyle rüyaya can kurban, derhal 330 kişilik kervanla yola çıkar bile. Böylece Fergana’nın başşehri Andican’da kendisini adeta bekliyor halde on iki yaşında ki gencecik Buğra Hanla göz göze geldiklerinde Müslüman olmasına vesile olur. Hatta Satuk Buğra Han’ın yakın akrabasından elli kişi de kelime-i tevhid getirip tabi olacaklardır. Bu arada Satuk Buğra Han amcası Oğulcak’tan Müslüman olduğunu tedbir maksadıyla gizli tutmayı ihmal etmez de. Ancak nereye kadar gizleyebilirdi ki, amcası git gide durum vaziyetten şüphelenir hale geldiğinde adamlarını peşine takacaktır. Neyse ki sıkı takiplerle Satuk Buğra Han’ın abdest alıp namaz kıldığı kendisine bildirildiğinde yeğeni hakkında hemen hüküm vermekte acele etmez. Bizatihi olayı yerinde yeğenini sınayarak kesin hükmünü verecektir. İşte bu maksatla ilk iş yeğenini put haneyi tamir etmekle görevlendirmek olur. Tamda yeğeninin bam teline basacak sınamadır bu. Zira Satuk Buğra Han’ın değil put hanede iş yapması, adını bile duymaya tahammülü yoktu. Zaten düşündükçe de için içini yer, o an derdini Nasir bin Ahmed aklına gelip anlatma ihtiyacı hisseder. Nasir bin Ahmed’e konuyu açtığında şöyle teselli eder:

—Merak etmeyesin oğul, şimdi burası put hane olarak yapılır, bir gün gelir sen orayı cami’ye çevirirsin.

Satuk Buğra Han bu altın sözler karşısında derin nefes alıp rahatlar. Böylece denilenleri yapmaya çalışır da.

Abdulkerim Satuk Buğra  Han’ın Kabri

Her neyse gel zaman git zaman derken Abdülkerim Satuk Buğra Han artık 25 yaşına ayak bastığı çağdadır. Ve bu yaşta İslami ilimleri hıfzetmiş toy bir delikanlı olarak Müslüman olduğunu gizlemeye gerek duymaksızın bu uğurda amcasıyla mücadeleye kararlılığını ortaya koymaktan yüksünmeyecektir. Kaşgar hükümdarı amca Harun Buğra Han bu kararlılık karşısında derhal hareket geçip yeğeninin tekrar eski dinine dönmesi için çaba sarf edecektir. Ancak boşa bir çaba, bu kez ecel yakasına yapışacaktır. Böylece muradına eremeden göç eylediğinde Satuk Buğrahan’a hükümdarlık yolu açılır da. Ve hükümdar olur olmaz etrafında 300 kadar süvarilik güç edinecektir. İlerleyen zamanlarda bu sayı 1000’i bulduğunda fethettikleri topraklarda Atbaşı olur da. Atbaşıyken de 300 kişilik ilave daha kuvvet edinip bu kez Kaşgar’ı fethedecektir. Bu fetih aynı zamanda Oğulcak Kadir Han’ı öldürüp saltanatına son vermesini de beraberinde getirir. Böylece Kaşgar halkına da İslam’ın kapıları açılmış olur. Hiç kuşkusuz bunda üst üste kazandığı zaferlerle İslam’ın kapılarını Türk’e açan ilk Hükümdar Satuk Buğra Hah’ın katkısı çok büyüktür. Nitekim Kaşgarlı Mahmud’un bu meyanda zikrettiği “Allah’ın; Benim Türk adını verdiğim ve şarkta yerleştirdiğim bir ordum vardır. Bir kavme gazaplandığım zaman onları o kavim üzerine saldırırım (hâkim kılarım)” Kutsi hadis anlam kazanır da. (Bkz. Divanı Lügat’üt Türk 1, S. 294).

Evet, Abdülkerim Satuk Buğra Han’ın ilk Müslüman Türk Hakanı olarak Türk’ü İslam’la buluşturmasında ki etkisi bir bambaşkadır. Öyle ki; bu etki İslam’ı kabul eden ilk Türk boylarından Karahanlı ve İdil Türklerini de kamçılayıp İslam’ın bayraktarlığına soyunmalarına vesile olacaktır. Böylece bu etkin gaza ruhu sayesinde her Türk reayası Hakanına İslam’a hizmet ettikçe sahip çıkıp bu uğurda can vermeyi göze alırda. Bu öyle bir etkilemedir ki bunda en büyük pay sahibi Satuk Buğra Han yaşı 96’ya vardığında bile adalet kılıcı tüm ülke halkların Müslüman olması için işlemekten geri durmayacaktır, bu sayede batıda Amuderya boylarından tutunda, güneyde Kış Kezek ve kuzeyde Karakuruma kadar her kim varsa Müslümanlıkla şereflenir de. İşte bunca seferlerin muvacehesinde hastalığın pençesine düştüğünde Kaşgar’a dönmek zorunda kalır. Şimdi ahrete göç zamanıdır. Artuç’da Meşhed denilen yerde gözü arkada kalmayacak şekilde nur içinde kabrinde rahat uyur da.

Kaynak :  http://www.enpolitik.com/kose-yazisi/918/ilk-musluman-turk-hakani-satuk-bugra-han.html