Almanya’nın Friedrich Neumann Özgürlük Vakfı’nın desteğiyle,  Türkistan Cumhuriyetlerinde araştırmalar ve anket çalışmaları yapan  “Orta Asya Endeksi Araştırma Merkezi yayınladığı araştırma sonuç raporu , Türkistan Cumhuriyetlerinde yaşayan  halkların Çin’e yönelik  tutumları ve algıları hakkında kapsamlı veriler içeriyor.  Araştırma Sonuç  raporuna göre Çin’in  bu Cumhuriyetlerdeki yatırımları, altyapı projeleri, kültürel ve dini faktörler, özellikle  Çin’in işgalindeki Uygur bölgesinde yaşayan  Uygurlar başta diğer Türk halklarına  yönelik  insan hakları ihlalleri,  bu ülke halklarının Müslüman Türk  halkları konusundaki endişe ve  kaygılarını gün geçtikçe  arttırdığı ve  Türkistan ülkeleri kamu oyunda  Çin hakkında olumsuz  algılar oluşmasında etkili olduğu belirtildi.

Dr. Maracchcione :   Çin’in  Uygur Soykırımı ve Borç Tuzağı  Türkistan  Kamu Oyunda Çin’e Karşı Endişeleri Arttırıyor

Orta Asya Endeksi  Merkezi tarafından yayınlanan rapor hakkında   Özgür Asya (rfe.org/Uyghur) radyosunun sorularını cevaplandıran  İngiltere merkezli  Village Üniversitesi Siyaset bilimi  ve Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi olan Uzman Araştırmacı  Dr. Frank Maracchione  şunları söyledi :

ÖZBEKİSTAN : Çin’in Özbekistan’daki yatırımı ve Uygur bölgesindeki  baskı ve zulüm uygulamaları  hakkında  Özbekistan ‘da  yapılan raportaj ve anket sonuçlarına göre  Özbek halkının  ve kamu oyu  üzerinde büyük bir etkisi olduğunu halkın ,  Çin’in Özbekistan’daki yatırımının bir ‘borç tuzağı’ olduğunun farkına vardıkları ve onların algıları ve kamuoyu üzerinde büyük bir etkisi  açıkça görülmektedir. Özbek kamu oyunun Çin hakkındaki  görüşlerinin günden güne olumsuz yönde  değişmektedir.  Çin’in Borç tuzağı, uluslararası kalkınma  ve yatırım hamleleri ve  rolü üzerine yapılan  çeşitli  etkinlikler, konferanslar ve diğer  ve çalışmalarda en yaygın tartışma konularından başında gelmektedir. Çin’in bu ülkeye yönelik  yardım ve yatırımları   Çin, Küresel olarak  Güney ve  Doğu’daki  gelişmekte veya  az gelişmiş bölgelerde borç almaya eğilimli ülkelere büyük miktarda  verdiği borçlar ve  krediler, geleneksel bağış  ve geleneksel kalkınma yardımlarından farklı olduğu vurgulanan konulardan biridir.  Çin bu yatırım ve  yardımları   verirken karşılıklı çıkarlar veya iyi niyetle yapmadığı  açıkça ortaya çıkmıştır. Çin’in bu ülkelere verdiği  kredilerin  bu ülkelerin finansal istikrar üzerinde olumsuz etki yarattığı  konusu medya ve  akademik çevrelerde  en çok tartışılan koru olmaktadır. Bu tartışmalar ve çalışmalar başlangıçta Afrika ülkelerine  odaklanmışken, (Çin, geçmişte  Afrika’daki ülkelere çok fazla kredi vermiş ödeyemeyince mal ve mülklerine el koymuştu)  şimdi bu  çalışma ve tartışmaların ana konusu  Türkistan ülkeleri olmaktadır. Bu durumu ise, bu ülkeler kamuoyunun dikkatini çekmeye başlamıştır.  Çünkü  bu  ülkelerin  aldığı  dış kredilerinin büyük kısmı Çin’den alıyorlar e aitti, Bu alandaki tartışma ve araştırmalar Çin’in “İhracat ve İthalat Bankasının Orta Asya’daki faaliyetleri üzerinde yoğunlaşıyor. Bu konu üzerinde çok fazla tartışma yapılmakta ve bu tartışmaların daha da alevlenerek devam etmesi  bekleniyor.   Ancak  Türkistan devletlerinin Çin’e olan borçlarının gün geçtikçe  daha  da arttığını görüyoruz.

KAZAKİSTAN :    Çin’in Türkistan devletlerindeki borç tuzağı ve diğer sıra dışı etkilerini  Kazakistan odaklı  olarak şöyle açıklayabiliriz : Kazakistan  büyük bir Rus nüfusuna sahip ve görüştüğümüz Kazakların çoğunluğunun Çin’e Ruslardan daha olumsuz baktığını gördük. Bu şaşırtıcı değil. Orta Asya kamuoyunda Çin’e dair bu düşünceyi gözden kaçırmamamız gerekiyor. Rus kamuoyunun Çin hakkındaki görüşleri geniş çapta incelenmiştir. Bu çalışmalarda Rus kamuoyunun Çin hakkındaki düşüncelerinin giderek olumlu hale geldiğini gösteriyor. Raporda bir  de Gallup araştırmasından alıntı yapmıştık. Bu, en önemli kamuoyu araştırmalarından biri olan, kapsamlı bir araştırma raporu olan Küresel Kamuoyu Anketidir. Bu rapor yalnızca Orta Asya veya Pasifik’e odaklanmıyor. Kazakistan’daki anket ve araştırmalarımız Rusların Çin’e yönelik tutumu ve kamuoyuyla tutarlıdır. Yani Kazakistan’da yaşayan  Ruslar ile Rusya’da yaşayan Rusların Çin’e karşı tutumu ve kamuoyunda paralellik var. Yani Çin konusunda tam tersi bir durum ortaya çıkıyor. Ancak Kazakistan’daki Kazakların çoğunluğu ve kamu oyunun  Çin’e karşı tutumu olumsuz ve bu tavır günden güne artıyor.    Kazakistan’ın farklı bölgelerinin Çin’e yönelik tutumları ve kamuoyunun görüşleri hakkında gerçeklerimiz ve bilgilerimiz var. Kazakistan’ın kuzey ve doğu bölgelerinde Çin’e yönelik tutum ve kamuoyu, Kazakistan’ın diğer bölgelerine göre olumludur. Çünkü o bölgelerde Kazaklardan daha fazla Rus yaşıyor ve bu bölgelerde Kazakistan’ın diğer bölgelerine göre daha fazla Rus yaşıyor. Ancak  Kazakistan’da genel olarak Çin kamuoyunun olumsuz olduğu görülüyor. Bu  konuda genel bir eğilim oluşmuş durumdadır.

Türkistan  Kamu Oyundaki   Çin Algısında Çin’in işgalindeki Uygur Bölgesinde Uyguladığı Baskı ve Zulüm Politikası En Büyük Etken  

Türkistan devletlerinde yaşayan Türk halkları etnik, tarihi, kültürel ve dini faktörler açısından  Uygurlarla aynı  değerlere sahipler ve bu durum   Çin yönetiminin  Uygur bölgesindeki  insan hakları ihlallerinin ve Uygurlara ve diğer Müslümanlara yönelik kötü uygulamaların  Türkistan’da yaşayan halkların  Çin hakkındaki algısını ve kamuoyu oluşumunu etkilediği yapılan  kamu oyu araştırmalar ve anketler sonucu   net olarak ortaya çıkmıştır. Bölge ülkelerinde yapılan İnceleme ve araştırma sırasında dikkat çeken  önemli bir nokta var. 2021 yılında Kazakistan’da yapılan bir ankette, ankete katılanların yüzde 60’ının Çin’in  Uygur bölgesindeki Müslümanlara yönelik muamelesinden endişe duyduğunu ifade etmişlerdir.

Ayrıca, Çin’in bölgede “Eğitim Merkezleri” adı ile kurduğu Toplama  kampları ile bu kamplarda esir tutulan ve milyonlarca  Uygur,Kazak ve diğer  Türkler hakkında  yayınlanan  son raporlardan ve bölgede uygulanan artırılmış güvenlik önlemlerinden endişe duyduklarını  ve Çin’in Uygurlara ve diğer Türk Müslümanlara uyguladığı baskı ve zulümlerin  Çin hakkındaki kamuoyunun oluşmasında önemli faktörler olduğunu tespit edilmiştir. Ayrıca, Kazakistan ve Kırgızistan’da  Uygur bölgesindeki baskı ve zulümlere karşı  sık sık birçok protesto  eylemleri yapıldığını görüyoruz. Bu protestoların  esas sebebinin  Çin’in Doğu Türkistan’da yaşayan Kazaklara ve Kırgızlara yönelik  kötü muameleler baskı ve zulümlerle  ilgili olduğu açıktır. Ancak, diğer Türkistan ülkelerinde   Çin’e karşı bu tür  protesto eylemlerini görmek mümkün değildir.   Mesela Özbekistan bunun bir örneğidir. Bunun nedeni  ise Doğu Türkistan’da  yaşayan  Özbeklerin çok fazla bulunmamasıdır.

Türkistan Ülkelerinde  Türk İslam Dünyasının Uygurlara Destek Vermesi ve Çin’in Baskı ve Zulmüne Tepki  ve Mücadele Etmesi Düşüncesi Vardır

Türkistan ülkelerinde yaşayan İnsanlarda “İslam dünyasının Uygurlara destek vermesi,   Çin’in Bölgedeki insan hakları ihlalleriyle ilgilenmesi ve onların  Çin’in baskı ve zulümlerine karşı   mücadele etmesi” düşüncesi  her zaman var olmuştur. Ama  şunu asla unutmamak gerekir ki  bir ülkede  milli birlik  (ulus-devlet)  olması çok önemlidir. Dolayısıyla bu konudaki araştırmamızda  çok önemli  bazı noktaları raporumuzda analiz ettik. Araştırmaya dayalı raporlamamız, Asya’nın Çin hakkındaki karmaşık toplumsal algısını anlamamıza yardımcı oluyor. Bu rapor, Orta Asya kamuoyunun Çin hakkındaki karmaşıklığını ortaya koyarken aynı zamanda insanların çoğunluğunun  Uygurlara yönelik  olup bitenlerden endişe duyduğunu ve Çin’in  Uygurlara ve diğer Müslüman Türklere karşı  kötü muamelesinin esasen önemli bir faktör olduğunu Orta Asya’ Türk ülkelerinde yaşayan Halkların da Çin hakkında kamuoyunun oluşmasında belirleyici bir etken olduğunu söyleyebiliriz.  Uygur bölgesinde yaşayan Türklerin durumun daha da  kötüleşmesi durumunda Çin- Türkistan devletleri  ilişkilerinin bozulmasında olumsuz rol oynayacak  önemli potansiyel bir faktör olduğu gösteriyor.

Türkistan Cumhuriyetlerinde  İnsan Hakları, Demokrasi ve Özgürlük Düşünceleri  Artıyor

İngiltere merkezli  Village Üniversitesi Siyaset bilimi  ve Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi Uzman Araştırmacı  Dr. Frank Maracchione  “Orta Asya Endeksi Araştırma Merkezi’nin  yayınladığı araştırma sonuç raporu  hakkındaki görüşlerini şu sözlerle  sonlandırdı : ”  Türkistan Cumhuriyetleri  kamuoyuna baktığımızda,  bu ülkelerde yaşayan Türklerin İnsan hakları, demokrasi ve  özgürlük düşüncesinin ve talebinin  günden güne arttığını görmekteyiz. Türkistan kamu oyunda ve halkları,  başta Çin olmak üzere bazı   tek parti tarafından yöneltilen ülkelerle ilgili kaygıların oluştuğunu görebiliriz.  Bu durum çok önemli   ve  bunun  nedeni, Türkistan halkları ve kamu  kamuoyunun Çin hakkındaki düşüncesinin yalnızca güncel verilerle ya da gerçeklerle sınırlı olmaması ve  aynı zamanda medyadaki ortak içeriklerden ve siyasi söylemden de etkilenmiş olmalarıdır. Kazakistan, Kırgızistan ve Türkmenistan’da  halkın ulusal kimlik meselelerinde  bu ülkeler  kamuoyunun ve Çin’e yönelik algıların şekillenmesinde önemli  ve belirleyici bir rol oynadığını söyleyebiliriz.”  şeklinde konuştu.