Cumhuriyeti’nin 91’inci, 1944’te kurulan Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin ise 80’inci yıl dönümünü kutladı. Bu günde, TBMM’de Türkiye’nin “Yi” partisinin milletvekilleri başkanı Sayın Satyuk Buğra Kaunju, 12 Kasım meclis oturumunda 20. yüzyılda kurulan iki Doğu Türkistan Cumhuriyeti’ni andı. Aynı zamanda Çin’in Uygurlara yönelik yüksek baskı politikasını da kınadı.
Aynı gün Yeni Saajub Partisi Milletvekili Sayın Doğan Bekin, iki Doğu Türkistan Cumhuriyeti’ni anmak amacıyla TBMM’de özel bir basın toplantısı düzenledi.
Yaklaşık 600 milletvekilinin katıldığı genel kurul toplantısında Sayın Satuk Bugra Qaunju, Doğu Türkistan cumhuriyetlerinin tarihine dikkat çekerek şunları söyledi: “Bugün 12 Kasım, Doğu Türkistan Cumhuriyeti olan Doğu Türkistanlı kardeşlerimiz için önemli bir gün. Gün. Doğu Türkistan halkı gururlu ve kararlıdır ve tüm Türkistan halkına örnek teşkil etmektedir. Çin işgali altında her türlü insanlık dışı muameleye maruz kalan, 21. yüzyılda bile toplama kamplarında acı çeken Uygur kardeşlerimizin her zaman sesi olmaya çalışıyoruz.”
“Yi” partisinin Uygurların haklı davasını desteklediğini vurguladı ve “Başka bir konu da, Doğu Türkistan’ı` `şiddet içeren ” ve` `yabancı ülkelerle anlaşma yapmakla suçlayanları şiddetle kınamam. ” Dedi. Daha önce de söylediğim gibi Çin’in Türkiye’deki etkisi sandığımızdan daha güçlü. Çin, bazı medya kuruluşlarını ve gazetecileri etkisi altına aldı. Burada Yi partisi adına Doğu Türkistan halkının haklı davasına her zaman destek vereceğimizi vurgulamak istiyorum.
12-نويابىر كۈنى پارلامېنت ئەزاسى دوغان بېكىن ئەپەندىمۇ تۈركىيە پارلامېنتىدا ئىككى قېتىملىق شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىنى خاتىرىلەش ئۈچۈن مەخسۇس مۇخبىرلارنى كۈتۈۋېلىش يىغىنى ئۆتكۈزدى. ئۇ، مۇنداق دېدى: «ھۆرمەتلىك مۇخبىرلار، بۈگۈن 1933-يىلى 12-نويابىر كۈنى قەشقەردە قۇرۇلغان شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيەتى بىلەن 1944-يىلى 12-نويابىر كۈنى غۇلجادا قۇرۇلغان شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغان خاتىرە كۈندۇر. 1933-يىلىدا قەشقەردە قۇرۇلغان ئىسلام جۇمھۇرىيىتى قىسقا ۋاقىت ئىچىدە ئاغدۇرۇپ تاشلانغان بولۇپ، شۇنىڭدىن كېيىن شەرقىي تۈركىستان خەلقى قايتا زۇلۇم ئاستىدا قالغان. بۇ زۇلۇمغا 1944-يىلى ئىككىنچى شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغاندا ۋاقىتلىق خاتىمە بېرىلگەن. ھالبۇكى، بۇ جۇمھۇرىيەتمۇ 1949-يىلى ئۆكتەبىردە كوممۇنىست خىتاينىڭ ئىشغالى بىلەن ئاخىرلاشقان. شۇ كۈندىن تارتىپ خىتاي شەرقىي تۈركىستاندا ئاسسىمىلياتسىيە سىياسىتىنى ئېلىپ بارماقتا».
ئۇ، خىتاي ھۆكۈمىتى «يېڭى يىپەك يولى پىلانى» نى ئوتتۇرىغا قويغاندىن كېيىن شەرقىي تۈركىستاندا بېسىم سىياسىتىنى تېخىمۇ كۈچەيتكەنلىكىنى ئىلگىرى سۈرۈپ مۇنداق دېدى: «شەرقىي تۈركىستان خىتاينىڭ ‹يېڭى يىپەك يولى› ئۈستىدىكى ئەڭ مۇھىم تۈگىنىدۇر. بۇنىڭ ئۈچۈن خىتاي بۇ رايونغا خىتايلارنى كۆپلەپ جايلاشتۇرماقتا. بۇنىڭ نەتىجىسىدە شەرقىي تۈركىستاننىڭ نوپۇس قۇرۇلمىسى بۇزۇلۇۋاتىدۇ. بۈگۈنكى كۈندە مىليونلىغان خىتايلار شەرقىي تۈركىستانغا يەرلەشتۈرۈلۈۋاتىدۇ. 1949-يىلى كوممۇنىست خىتاي بېسىۋالغاندا، شەرقىي تۈركىستاندىكى خىتاي نوپۇسى ئاران 5 پىرسەنتنى تەشكىل قىلاتتى. بۈگۈنكى كۈندە خىتاي نوپۇسى خىتاينىڭ رەسمىي ئىستاتىستىكىلىرى بويىچە 45 پىرسەنتكە چىققان. خىتاينىڭ رايوندىكى نوپۇسى بۇنىڭدىنمۇ ئېشىپ كەتكەن بولۇشى مۇمكىن. بىز خىتاينىڭ بۇ رايوندىكى يەرلىك خەلقلەرگە قاراتقان بېسىم سىياسىتىنى دەرھال توختىتىشىنى، بىرلەشكەن دۆلەتلەر تەشكىلاتى، ئىسلام ھەمكارلىق تەشكىلاتى ۋە دۇنيا دۆلەتلىرىنى خىتاينىڭ ئۇيغۇرلارغا ئېلىپ بېرىۋاتقان زۇلۇم سىياسىتىنى توختىتىشقا چاقىرىشىنى تەلەپ قىلىمىز».
ئىستانبۇلدىكى ئىبنى خالدۇن ئۇنىۋېرسىتېتى خەلقئارا مۇناسىۋەتلەر كەسپىنىڭ دوكتورانتى مەۋلان تەڭرىقۇت ئەپەندى، «ئىيى» پارتىيەسى پارلامېنت ئەزاسى ساتۇق بۇغرا قاۋۇنجۇ ئەپەندى گەرچە قىسقا سۆزلىگەن بولسىمۇ، ئەمما تۈركىيە پارلامېنتىدا دېيىلىپ باقمىغان بىر قانچە نۇقتىنى يورۇتۇپ بەرگەنلىكىنى ئىلگىرى سۈردى.
ئۇ، يېقىنقى يىللاردىن بۇيانقى تۈركىيەنىڭ تاشقى سىياسىتىدە بەزى ئۆزگىرىشلەرنىڭ بولغانلىقىنى، گەرچە يېقىنقى يىللاردا تۈركىيەنىڭ خىتاي بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى كۈچەيگەن بولسىمۇ، ئەمما تۈركىيەنىڭ شەرقىي تۈركىستان مەسىلىسىنى داۋاملىق كۈنتەرتىپكە ئېلىپ كېلىش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىۋاتقانلىقىنى تىلغا ئالدى.
ئىزمىردىكى ئەگە ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ پىروفېسسورى ئالىمجان ئىنايەت ئەپەندى، تۈركىيە پارلامېنتىدا ئۇيغۇرلار مەسىلىسىنىڭ بۇنداق ئىزچىل يوسۇندا كۈنتەرتىپكە كېلىپ تۇرۇشىنىڭ پايدىلىق ئىكەنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويدى.
Satyk Bugra Kaunju, 2018’den beri “Yi” partisinde görev yapıyor. 14 Mayıs 2023 seçimlerinde Milletvekili seçildi. Uygur meselesini sürekli TBMM’de gündeme getiriyor. Sayın Doğan Bekin, 14 Mayıs 2023’teki seçimde milletvekili seçilmiş ve bir buçuk yıldır Meclis’te Uygurların durumunu gündeme getiriyor.
