UYGUR HABER VE ARAŞTIRMA MERKEZİ(UYHAM)

Sosyal medya(Facebook ve diğerleri)üzerinden Uygur Türklerinin kültürü, medeniyeti ve kadim tarihi  ve günümüzdeki  durumu hakkında  çarpıcı ve değerli paylaşımlar yapan  Uyghur Bookshelf  adlı bir  Site, Uygur  Türkleri  hakkında ilginç ve az bilinen bazı önemli özellikleri  yayınlamıştır. Kendilerine teşekkür eder ve aşağıda  bilgilerinize sunuyoruz. 

1. Uygur Türklerinin Antik Kökler: Türk Milletinin önemli ve kadim boylarından olan Uygur halkının kökeni  çok eskidir ve geçmişleri  6. yüzyılda hüküm süren  Türk Kağanlığına dayanmaktadır. Tarihlerinin önemli bir dönemi olan Uygur Kağanlığı (735-840 yılları arası), kültürlerinin ve kimliklerinin şekillenmesinde önemli rol oynayan güçlü bir imparatorluktu.  Günümüzde yaşayan Çağdaş Uygurların soyu, ilk Türk kabilelerinden ve Tarım Havzasında yaşayan  diğer Türk halklarına dayanmaktadır.
2. Uygurların Dili ve Yazısı:  Günümüzde Uygur Türklerinin   kullandığı dil/lehçe Özbekçeye çok yakındır.  Doğu Türkistan’da kullandıkları alfabe Uygur Türkçesine   uyarlanmış ve bazı harfleri değiştirilmiş Arap   Alfabasıdır. Tarihsel olarak, Eski Uygur  alfabası 15. yüzyıla kadar Osmanlı sarayında da kullanılmış 32 harfli bir alfabadır. Kutadgubilik’te te bazen Uygur Alfabası kullanılmıştır. Günümüzde Özbekistan, Kırgizistan ve Kazakistan’da yaşayan Uygurlar  yaşadıkları ülkelerin kabul ettiği  ve kullandıkları Latin ve  Kiril alfabesini kullanmaktadır.
3.  Uygurların Kültürel Mirasları : Uygurlar ilk yerleşik hayata geçen Türk boylarından biri olup, çok zengin kültür mirasına sahiptir.  Zengin bir   sözlü ve yazılı    edebiyata,  tiyatro, müzik başta  zengin bir kültürel mirasa sahiptir. 16.yüzyılda Yarkent-Saidiye Devleti Hükümdarı Abdurreşit Han’in eşi Melike Amannisa Hanım Nefisi’nin öncülüğünde  ünlü müzik ustası Kadir Han Yarkentli ve ekibinin derlediği  ve notaya aldırdığı 12 Mukam adı verilen ve icrası 24 saat süren Ünlü  geleneksel bir müzik şaheseri bulunmaktadır. 12 mukam olarak anılan Alişin Nevai,Camii Sekkakı gibi ünlü Türk şairlerinin şiirlerinin yer aldığı değişik şarkılar, nefis  dans ve klasik müzikler içeren karmaşık bir müzik formu olan “Muqam”dır.
4.  Uygur mutfağı  çok zengin çeşitli ve lezzetlidir.  “Lagman” (el yapımı taze  makarna), “Polo” (pilav) ve “kebap” gibi  etli,sebzeli ve undan yapılan onlarca çeşit yemekleri ünlüdür.
5. Kadim İpek Yolu Ticareti : Bugün Çin yönetiminin güya kendisine ait olduğunu öne sürerek sahiplenmeye çalıştığı ipek yolu Türk atalarımızın çok önemli bir buluşudur. Uluslararası ticaretin başlangıcı olarak da kabul edilen bu yol aynı zamanda kültürlerin,dinlerin,dinlerin ve diğer  buluşma,tanışma ve bir alış veriş merkezidir. Uygur Türkleri  günümüzde de İpek yolunun tam merkezi ve düğüm noktasında ; Doğu Türkistan’da  var olma mücadelesini sürdürmektedir.
6. Özgün ve Geleneksel Kıyafet(giyim ve kuşam ) : Uygur Türklerinin geleneksel kıyafetleri giyim ve kuşamları çok canlı özggün,renkli ve belirgindir. Erkekler genellikle dört köşeli çeşitli klasik Türk mütiflerinin  işlendiği Doppa adı verilen bir baş giyimi kullanırlar.  Uygur kadınlar ise karmaşık nakışlı uzun  atlas ve şayii adı veriler el tezgahlarında dokunan ipekten mamul çeşitli elbiseler giyiyor. Geleneksel kıyafetleri, tarihlerinden gelen çeşitli kültürel etkilerin bir karışımını yansıtır.
7. Din: Uygur Türkleri 932 yılında Karahanlı Hükümdarı Abdulkerim Satuk Buğra Han’ın İslam dinini devletin resmi dini olarak kabul etmesi ile islam dinini toptan benimsemişlerdir. Tamamı sünni olup, Hanefi  mezhebine itikat ederler. Ancak,islam öncesi   bazı dini uygulamalar ve ritüeller İslam  dininin esaslarına ve geleneklerine göre uyarlamışlardır.
8. Sözlü Edebiyat :  Uygurlar, kültürel kimliklerinin ayrılmaz ve büyüleyici bir parçasını oluşturan çok kadim sözlü bir ediyat geleniği ve anlatıma sahiptirler.Bahşiler ve Sanatçılar(Ozanlar/Aşıklar)  “Oğuz  Ata destanı – Çin Temur Batur başta çeşitli konulardaki    tarihi şahsiyet ve olayları nesilden nesile canlı   ve sözlü anlatımlarla  günümüze kadar taşımışlardır. Bunların içinde destansı masallar zengin bir sözlü anlatımların yer aldığı  “On İki Mukam” gibi  çok önemlidir.
9. Tarım ve Ticaret:  İlk Yerleşik hayata geçen Uygur Türkleri şehirler,kentler kurmuş ve özgün şehir kültürünü vucüda getirmişlerdir. Tarihsel olarak Uygurlar en yetenekli ve modern Tarımci/ Çiftçi halk olarak   bilinmektedir. 3 bin yıllık  tarihe sahip çok önemli bir yer altı sularından yararlanarak  içme ve kullanma  su sistemi olan Turfan’da bulunan Karız sulama sistemi ile Teklemakan çölünü  cennete çevirmiş ve modern usullerle tarım yapmışlardır.  Bu sistem ile  İpek Yolu boyunca buğday, mısır,pirinç  ve pamuk  yetiştirmişlerdir. Çin’in İpek mamullarıile Doğu Türkistan’in Tarım bölgesinde bulunan Kaş Taşı olarak tanımlanan  yeşim taşı ile çeşitli  baharat gibi ürünlerin ticaretini  doğu ile batı arasında yüzyıllarca sürdürmüşlerdir.”Tarim” Uygurca  çiftçilik/Tarım yapan  anlamına gelmektedir.  Tarim Nehri ve Tarim Havzası  gibi coğrafi tanımlama ve adlar bu özellikle  çok yakından ilgilidir.
10. Uygur Diasporası:   Çin işgalinden sonra Doğu Türkistan’da başlayan ve günden güne şiddeti arttırılarak günümüzde Soykırıım düzeyinde sürdürülen Siyasi ve ekonomik baskılar nedeniyle   komşu Türk Cumhuriyetlerine, Afganistan,Pakistan,Türkiye,Suudi Arabistan başta bir çok islam ülkelerine kitlesel göçlerler göç etmek zorunda kalmışlardır.  2000’lı yıllardan  sonra ise, bu göçler  öğrenim,ziyaret ve  siyasi sığınma  şekliinde devam etmiştir. Halen  Uygur Türkleri  ABD.AB.ülkeleri Kanada Avustralya Yeni Zelanda başta  dünyanın  4 kıta ve 28 ülkesinde   yaşamaktadırlar. Uygur Türkleri sığındıkları ve yaşadıkları bu ülkelerde   Doğu Türkistan ve Uygur adı ile kurdukları çeşitli Sivil Toplum Kuruluşları aracılığı ile  dillerini ve  kültürel miraslarını korumaya ve    devam ettirmeye çalışmaktadırlar. Şu anda  Türkiye başta ABD, Almanya,Avustralya başta olmak üzere çeşitli ülkelerde sayıları  on binlerle ifade edilen önemli bir Uygur diasporası bulunmaktadır.Türkistan Cumhuriyetlerinideki Doğu Türkistanlı Uygur Türklerinin sayılarının milyon civarında olduğu tahmin edilmektedir.
11. Uygarlık Tanımı :  Son yıllarda Türk Dilbilimi  tartışma ve çalışmalarında  “Uygur Türklerini ifade eden UYGAR kelimesinin Türkçede ‘Medeniyet karşılığı olarak kullanılmaya başlanmıştır.
12. Uygur Türkleri  günümüze kadar  özenle koruma mücadelesi verdiği  çeşitli  zengin ve kadim kültürleri ile  sayısız zorluklarına rağmen  kadim kültürlerini devam ettirmeye gelenek ve göreneklerini sürdürme mücadelesini  devam ettirmektedirler.