BBC’nin eski yeni tasarımı, Çin’de Sincan Özk Bölgesi’nde Müslüman Uygur Türklerinin ve diğer bölgelerdekilerin tutulduğu, açık şekilden “yeniden eğitim” adı verilen gözaltılarında, sistematike, cinsele ve eğitime yönelik kamplarda açıkça görüldüğü gibi. Gözaltı kamplarında kişilerden doğrudan bilgi hazırlama zor. Ancak BBC’ye yetiştiren eski tutuklular ve izleyiciler, bir hazırlık antrenmanında kendilerini hedefleyebilecekler. Çin yönetimi ise iddiaları reddediyor.

Haberdeki bazı ifadeleri rahatsız edici bulabilirsiniz.

Sincan’daki gizli gözaltı kamplarında 9 ay Tursanay maske taktığını söylüyor, haftanın henüz başlamadığı günlerde bile:

“Polis giyimi, takım elbise giyeceklerdi. Bazen gece yaşandıktan sonra seçilmeyecek, kadınları ve hiçbir ilginin odak noktası olmayan ‘kara oda’ adı verilen hedeflerdendilerdi.”

Ziyavudun, gece gündüz götürüldüğünü söylüyor. “Belki de üzerimde kalacak en iyi yaralardan. Bu sözden dolayı çıkarken rahatsız ediyor” diyor.

Bağımsız tahminlerine göre, Çin’de yaşayan insanların Uygurları ve diğer insanların eğitimlerine tabi tutuma amacında bir iddia bu kampta milyonu kadın ve erkek gözaltında tutuluyor.

İnsan haklarına sahip çıkmak, Çinin, yemeklerini ve gözaltılarını özgürce değerlendirmelerini ve gözaltılarını, “beyin yıkama” ve hatta sıkılaştırmayı içeren bir gözetim sistemini değerlendirmeyi söylüyorlar.

Bu politika, Devlet Başkanı Şi Cinping’in Çin’in ziyaretçı Uygur Türklerinin 2014’teki bir kutlamanın ardından Sincan’ı ziyaretine kadar gidiyor. Ameirkan New York Times gazetesine sızdırılan, Şi’nin iyileşebilirne, “kesinlikle beğenilmesi” uygulanacaktır.

Çin ise kitlesel gözaltı ve zorla kısırlaştırmaların “yalan ve saçma iddialar olduğunu” söylüyor.

Gözaltı kamplarında kişilerden kişilerden doğrudan bilgilendiriciler zorlayıcı ancak BBC’ye eğitimci öğretmenlere yönelik eski eğitimler ve eğitmenler, organizelerde bir şekilde hazırlıkta ilerlemek, cinsel tacizde bulunma, bununla ilgili toplantıları veya ayrıntılı anlatımlarını gerçekleştiriyor.

Kamptan ayrıldı. Sincan’a giden Tursan kaçıp Zivudun, maskeli Çinli “her gece gece”deki kadınları örnek gibi, de denemeden gördüğün üç farklı zamanda-üç kişi toplu toplu taşıma saldırısını gördüğünü söylüyor.

Çin’in basınlarına yönelik indirimler nedeniyle bu iddiaları doğrulatmak mümkün değil. Ancak Ziyavudun’un Sincan’daki kamplarla ilgili anlatımları, BBC’nin ince uydu görüntüleriyle canlanıyor. Ayrıca kamptaki yaşam, tacizlerin şekliyle ilgili anlatımları da diğer eski tutukluların ifadeleriyle paralellik gösteriyor.

‘Eğitim uygun’

Sincan’daki Çin politikası konusunda uzman Adrianz’in kamplarla ilgili 2017-18 BBC’ye yönelik Zende belgeleri, “belirli başlı ilgili”, “eğitim süreli kullanım” amacına yönelik planlardan ve bütçelerden söz ediliyor. Bir belgede, “beyin, kalpleri temizleme, erdemi yıkama işlemi kötücüllüğü başlar” şeklinde ifade ediliyor.

BBC ayrıca 18 ay kampta tutulmuş Gulzira Auelkhan adlı Kazak bir kadınla mülakat yapmış, kadın, Uygur kadınları Çinli erkeklere teslim etmeden önce onları soydurmaya ve kelepçelemeye zorlandığını, ardından odaları temizlediğini söylemişti.

“Kadınları odaya bırakıyordum, Çinli bir erkek veya polis odaya giriyordu. Dışarıda kapı yanında sessizce oturup adamın çıkmasını bekliyor ve kadını duşa götürüyordum.”

Çinli erkeklerin, “en güzel genç tutukluları seçmek için para ödediğini” söylüyor.

Organize bir tecavüzün olup olmadığı sorusuna ise “Evet, tecavüz” diye yanıt veriyor.

Ziyavudun ise gece hücrelerinden alıp götürülen bazı kadınların ise hiç dönmediğini, dönenlerin ise odada olup bitenleri anlatmamaları yönünde tehdit edildiklerini anlatıyor.

BBC’ye belgeleri gösteren Zenz de, “cinsel taciz ve işkencenin, tahmin ettiğimizden daha büyük olduğunu gösteren ayrıntılı ifadeler” olduğunu söylüyor.

Çoğunluğu Müslüman olan Uygur Türkleri, Çin’in kuzeybatısındaki Sincan Özerk Bölgesi’nde yaşayan ve nüfusu 11 milyonu bulan azınlık bir grup. Sincan, Kazakistan sınırında ve bu bölgede Kazaklar da yaşıyor. 42 yaşındaki Ziyavudun Uygur, eşi ise Kazak.

Kazakistan’da beş yıl kaldıktan sonra 2016’da Sincan’a dönen çift, dönüşte sorgulanmış ve pasaportlarına el konmuş. Birkaç ay sonra ise polis Ziyavudun’u kampa götürmüş.

İlk günlerde rahatlarının görece yerinde olduğunu, kötü beslenmediklerini, telefonlarını yanlarında tutmalarına izin verildiğini söylüyor. Bir ay sonra ülseri nedeniyle serbest bırakılmış. Kocasının pasaportu geri verilince o Kazakistan’a çalışmaya gitmiş, ama kendisi Sincan’da kalmaya zorlanmış.

Mart 2018’de Ziyavudun’a karakoldan gelen emirle “daha fazla eğitim alması gerektiği” belirtilerek Kunes bölgesindeki aynı kampa geri götürülmüş. Aradan geçen iki yılda kampın genişletildiğini, otobüslerle sürekli yeni kişilerin buraya taşındığını anlatıyor.

Kampa gelen başörtülü yaşlı bir kadının iç çamaşırları kalıncaya dek soyulduğunu, bu sırada kadının ağladığını anlatıyor.

İlk iki ay pek bir şey olmadığını, hücrelerinde propaganda filmleri izlemeye zorlandıklarını, kadınların saçlarının ise kısa kesildiğini söylüyor.

Sonra, kocasının nerede olduğuna dair sorgulamalar başlamış; bu esnada yere yatırılıp tekmelendiğini, neredeyse bayıldığını anlatıyor.

Pencereleri demir parmaklıklarla kaplı her hücrede ranzaların olduğunu ve 14 kadının kaldığını, hücrede bir lavabo ile alaturka tuvalet bulunduğunu, geceleri kadınların götürüldüğünü ilk gördüğünde onların başka yer taşındıklarını sandığını söylüyor.

Mayıs 2018’de ise kendisi ve 20’li yaşlarda başka bir kadın hücreden alınmış, farklı odalarda maskeli Çinli erkeklere teslim edilmişler.

“Diğer odaya geçince bağırmaya başladı. Ona işkence ettiklerini sandım. İnsanın aklına tecavüz gelmiyor.”

Daha sonra kendisini “karanlık odaya” almışlar. “Elektrikli bir çubuk vardı. Ne olduğunu bilmiyordum. Genital kanalıma itip elektrik şokuyla işkence ettiler.”

Önce kendisi, bir saat kadar sonra da diğer kadın hücreye dönmüş. “Ondan sonra çok değişti, kimseyle konuşmuyor, transa geçmiş gibi bir köşede oturuyordu. O hücrelerde aklını yitiren çok insan oldu” diye anlatıyor Ziyavudun.

Hücrelere ek olarak kampların bir diğer özelliği de derslikler. Aktivistler, buralarda Uygurlar ve diğer etnik azınlıkların kendi kültür, dil ve dinlerinden arındırılıp Çin kültürü empoze edildiğini söylüyor.

Qelbinur Sedik, Sincan’da yaşayan ve kamplarda Çin dili dersi vermeye zorlanan Özbek bir kadın. Sedik, Çin’den kaçtıktan sonra kamplarda tanık olduklarını anlatıyor.

BBC’ye konuşan Sedik, kadın kamplarının “sıkı bir kontrol altında olduğunu”, tecavüz belirtileri ve söylentileri duyduğunu söylüyor.

Bir gün Çinli kamp bekçilerinden birine “Tecavüzle ilgili korkunç şeyler duyuyorum, senin bilgin var mı?” diye sorduğunda, bekçi, daha sonra avluda anlatacağını söylemiş.

Kadın bekçi ona, “Tecavüz kültürü gelişti. Toplu tecavüz oluyor ve Çin polisi tecavüzün yanı sıra elektrik de veriyor. Ağır işkencelere maruz kalıyorlar” diye anlatmış.

Uygur İnsan Hakları Projesi’ne de konuşan Sedik, “dört farklı elektrik şoku” olduğunu söylüyor:

“Sandalye, eldiven, miğfer ve sopayla anal tecavüz”.

“Kadınların çığlıkları binada yankılanıyordu” diyor Sedik.

BBC’ye konuşan ve kampta öğretmenliğe zorlanan Sayragül Sauytbay da “Tecavüz yaygındı”, “Bekçiler istedikleri kızları ve genç kadınları seçip götürüyordu” diye benzer şeylerden söz ediyor.

20-21 yaşlarında bir genç kadının toplu tecavüze uğramasına tanık olduğunu anlatıyor.

100 kadar tutuklunun önünde ifade vermeye zorlandıktan sonra, herkesin gözü önünde polislerin sırayla kadına tecavüz ettiklerini anlatıyor.

Genç kadının yardım çığlıkları attığını söyleyen Sauytbay, “Çok korkunçtu. Ölü sandım kendimi. Ölmüş gibiydim” diyor.

Zorla kısırlaştırmalar

Ziyavudun, Kunes’teki kampta kadınların muayene edildiğini, onlara hap verildiğini ve 15 günde bir iğne yapıldığını ve bunun uyuşukluk ve bulantıya yol açtığını anlatıyor.

Kadınlara zorla doğum kontrol aygıtları takıldığını veya kısırlaştırıldıklarını söylüyor.

Amerikan Associated Press ajansının yaptığı araştırmaya göre, Sincan’da Uygurların kısırlaştırılması uygulaması oldukça yaygın. BBC’ye konuşan Çinli yetkililer ise bu iddiaların “tamamen asılsız” olduğunu söylüyor.

Ziyavudun ayrıca kamplarda Çin marşlarının saatlerce söyletildiğini veya Devlet Başkanı Şi hakkında TV programları izletildiğini anlatıyor. “Bir süre sonra kamp dışındaki hayatı unutuyorsunuz. Beynimizi mi yıkadılar yoksa hapların ve iğnelerin yan etkisi mi bilmiyorum, ama karnınızın doymasından başka bir şey düşünmez hale geliyorsunuz. Beslenme eksikliği o kadar büyük bir sorun” diyor.

Eski bir bekçinin anlattıklarına göre, tutuklular belli kitaplardan belli bölümleri ezberlemeye zorlanıyor, testlerde elde ettikleri dereceye göre üç farklı renkte giysiler giydiriliyor ve ona göre cezalar uygulanıyormuş.

Bu anlatımları bağımsız bir şekilde doğrulatma olanağı yok ancak hangi dönem kamplarda çalıştığını belgeleyen bekçi, isminin açıklanmaması şartıyla konuştuğunda, hücrelerdeki tecavüzler hakkında bilgisi olmadığını, elektrik şoku kullanımının ise doğru olduğunu, bu işkencenin ardından tutukludan zorla ifade alındığını anlatıyor.

Kamplarda Devlet Başkanı Şi’nin posterleri ve sloganlarının, duvarları süslediği ve “yeniden eğitim” programının önemli bir konusu olduğu belirtiliyor.

İngiltere’nin Çin’deki eski diplomatlarından Charles Parton, Şi’nin Uygurlara yönelik politikanın mimarı olduğunu söylüyor.

“Çok merkezi bir program ve tepeye kadar uzanıyor. Bunun Şi Cinping’in politikası olduğundan şüphe yok.”

Parton, tecavüz veya işkence uygulamalarına tepeden onay verilmiş olmadığını ancak bundan “kesinlikle haberdar olduklarını” ve göz yumduklarını söylüyor.

Ziyavudun ise “Sadece tecavüz etmiyor, vücudunuzun her tarafını ısırıyorlar, insan mı yoksa hayvan mı oldukları belli değil” diye anlatırken gözünden yaşlar geliyor.

Tecavüz ve işkence iddialarıyla ilgili BBC’nin yönelttiği sorulara Çin hükümeti doğrudan yanıt vermedi. Bir sözcünün yazılı açıklamasında ise Sincan’daki kampların gözaltı kampları değil, “meslek eğitim merkezleri” olduğu ifade edildi.

Açıklamada, “Çin hükümeti tüm etnik azınlıkların hak ve çıkarlarını eşit bir şekilde koruyor…Hükümet kadın haklarına büyük önem veriyor” deniliyor.

Ziyavudun, Kazakistan’da akrabaları olan başka tutuklularla birlikte Aralık 2018’de serbest bırakılmış. Pasaportunu geri alır almaz, Kazakistan’daki eşinin yanına, oradan da Uygur İnsan Hakları Projesi’nin yardımıyla ABD’ye kaçmış.

Washington DC’de başka bir Uygur kadınla birlikte oturuyor. Buraya geldikten bir hafta kadar sonra ameliyatla rahmi alınmış. Tekmelenmesi sonucu hasar gördüğünü söylüyor. “Anne olma şansım yok” diyor ve Kazakistan’daki eşinin ABD’ye gelmesini istiyor.

Araştırmalar Sincan’da doğum oranlarının azaldığını gösteriyor; bazı uzmanlar bunun “demografik soykırım” olduğunu söylüyor.

Kamptan salver sonra kazadayken süre’a çıkmadan önce bir Sincan’da pekle ilgilendiklerini, içinde yaşanan ve çok sayıda kamptan sonra yemeklerini söyler. ” sadece için var, aslında ölü, onu tüketti” diyor ve yoksun:

“İnsanların kamplardan kampladığı, ama bana göretan çıkanlar bitik durumda.

“Amaçları yok etmek. Herkesi biliyor.”

Matthew Hill, David Campanale  ve  Joel Gunter

Fotoğraflar:  Hannah Long-Higgins