” BÜYÜK TÜRKİSTAN ” FİKRİNİN GELİŞİMİ VE NAZARBAYEV’İN ” ORTALIK ASYA ” TEORİSİ( 3 )

TÜRKİSTAN BİRLİĞİ(ORTALIK ASYA BİRLİĞİNİN ÖNÜNDEKİ ENGELLER)

Ortalık Asya Birliğinin önündeki engelleri iç ve dış olmak üzere iki grup altında toplayabiliriz;

DIŞ ENGELLER – RUSYA FAKTÖRÜ :

Çarlık döneminden beri Türkistan birliğini parçalamayı temel politika olarak belirleyen Rusya bugün de Ortalık Asya Birliği konusunda olumsuz bir tavır sergilemektedir. Arka bahçesi olarak gördüğü Batı Türkistanda ’da kendisinden bağımsız bir oluşuma sıcak bakmamaktadır. Nursultan Nazarbayev’in de ifade ettiği gibi “Önce Çarlık idaresi, daha sonra Stalin’in politikası bu birlikten korktu ve bölgemizi idarî-millî kesimlere parçaladı. İzlenen politika ‘Parçala-Yönet !’ idi”. Dolayısıyla Batı Türkistan’daki menfaatlerini sürdürmek isteyen Rusya karşısında güçlü bir bloğu görmek istememektedir.

Çin Faktörü: Türkistan Türk Cumhuriyetleri ile tarihsel ilişki içinde olan önemli bir güç Çin’dir. Eski Sovyetler Birliği döneminde bölge ile ilişkisi Moskova’ya bağlı olan Çin, bu ülke ile olan rekabeti sebebiyle bölgeye pek fazla girme imkânına sahip değildi. Ancak, Sovyetler Birliği’nin dağılması ile birlikte Çin’in bölgeye olan ilgisi artmıştır . Çin bölgeye daha rahat nüfuz etmek için karşısında yeni bir birlik görmek istememektedir. Bu nedenle birlikten ziyade bölgede ikili anlaşmalara daha sıcak bakmaktadır. Ayrıca burada oluşacak bir birliğin Doğu Türkistan’a da yansıması olabilir. Bu da Çin için yeni bir problem oluşturacaktır.

Batı Dünyası: Batı Türkistan Türk Cumhuriyetlerinin yaşadıkları en önemli problem Rus sömürüsünden kurtulup batı sömürgesine düşmeleri olmuştur. Bugün Kırgızistan’daki altın yataklarının işletmesi Kanada’ya verilmiştir. Azeri petrolü ile ilgili en büyük pay, Amerika ve diğer batılı şirketlere aittir. Kazakistan’ın zengin petrol kaynakları yine bir Amerikan firmasına bırakılmıştır. Dolayısıyla batı dünyası da bu avantajlarını kaybetmemek için birlik fikrine pek sıcak bakmamaktadır.

2) İÇ ENGELLER 

Türkistan birliği(Ortalık Asya Birliği)’nin oluşumuna olumsuz etki yaratacak iç faktörlerin başında milli kimlik sorunu yer alır. Sovyetler Birliği’nin dağılması ve yeni bağımsız devletlerin kurulması, bağımsız gelişmenin ideolojik gerekçesi olarak kimlik oluşumunu daha hassas duruma getirmiştir. Siyasi bağımsızlık, bir dayanak olarak görünen ulusun kendine özgü bilincinin Sovyet ideolojik etkisinden bağımsız, tarihi ve kültürel açıdan yayılmasını gerektirmekteydi. Ulusal devlet adamlarının yeni devlet sisteminin ve birliğin simgesi haline getirilmesi söz konusu sistemin sağlamlaşmasına ve Sovyet mirasından vazgeçilmesine yardımcı olacaktı. Bölge ülkelerinin hepsinde şehirlerin, idari bölgelerin, sokakların meydanların isimleri ulusal devlet adamlarının adları ile değiştirildi. Tüm ülkelerde “Kazaklaşma”, “Özbekleşme”, “Kırgızlaşma” vb. şekilde ortaya çıkan ulusal özgünlük düşüncesi hâkim olmuş, tarih, geçmişe yeni yorum getirerek yeniden yazılmıştır. Öğretim sisteminin ana dile geçmesi ve devlet dilinin yayılması gibi konular yeni boyut kazanmıştır. Bu yönde en büyük adımı Özbekistan attı: 1997’de ülke Kiril alfabesinden Latin alfabesine geçti. Özbekistan’da Emir Timur’un, Kırgızistan’da Manas’ın, Kazakistan’ın kilit rolü olan Avrasyacılık teorisi ile Kazakistan’da çeşitli batırların ve Türkmenistan’da Niyazov’un idolleştirilmesi gibi süreçler yaşanmış ve bu süreç hala sürmektedir. Dolayısıyla bu ülkeler milli kimlik oluşturma çabaları üzerinde yoğunlaşırken, milli kimliklerin daha az işlev sahip olduğu entegrasyon hareketlerine samimiyetle yaklaşmaları pek mümkün görülmemektedir. Bu nedenle bağımsızlıktan bu yana başlayan uluslaşma süreci olgunluğa erişmeden başlatılacak bir entegrasyon hareketi halktan beklenen desteği görmeyebilir.

Tacikistan ve Türkmenistan’ın Tavırları : Ortalık Asya Birliği önündeki bir diğer engel de Tacikistan ve Türkmenistan’ın tavrıdır. Özellikle yüzyıllardır birlikte yaşayan, dillerinin Farsça olması dışında bölge halkından hiçbir farkı olmayan Tacikler, oluşacak Ortalık Asya Birliği içinde ulusal kimliklerinin endişesini taşımaktadırlar. Aynı şekilde buna benzer iddialar ve propagandalar Kırgız ve Türkmenler için de yapılmaktadır. Nitekim Türkistan Birliği ile Kırgız ve Türkmenlerin Özbek ve Kazakların hegomanyası altına girecekleri ileri sürülmektedir. Özellikle birliğin tesis edilmemesi için Türkmenler üzerinde yoğunlaşan propagandalardan bir tanesi de, Türkmenlerin yakın zamanda Batı Türkistan coğrafyasının Kuveyt’i olacağı dolayısıyla birliğin içerisinde yer almasının zenginliklerini başkalarıyla paylaşacağı anlamına geleceği propagandasıdır. Bu propagandaların etkisiyle olacak ki, bugün Türkmenistan BM nezdinde aldığı tarafsızlık sıfatını ileri sürerek bölgesel işbirliği anlaşmalarının çoğunun dışında kalmaktadır . Hatta Türkistan forumuna bilim adamı dahi göndermekten çekinmiştir.

Türk Halkları Arasında  Oluşturulan Psikolojik  Engeller : Ortalık Asya Birliğinin(Birleşik ve Büyük Türkistan Birliği)  önündeki başka bir engel de Rusya tarafından onlarca yıldan beri burada yaşayan halkın alt bilincinde birbirine karşı oluşturulan olumsuz psikolojik durumdur. Rusya Türkistan coğrafyasını işgal ettikten sonra bu coğrafyada asimilasyon politikasına işlerlik kazandırabilmek için öncellikle bölge halkını parçalamış daha sonrada tekrar bir araya gelmemeleri için yaptırdığı propagandalarla onları birbirine karşı olumsuz bir tavır içine girmelerini sağlamıştır. Bunun doğal sonucu olarak bugün bile bir Türk boyunun diğerine karşı samimi olmadığını göstermektedir. . Bu durum birbirine karşı ilişkilerinde de kendini çoğu kez göstermektedir. Dolayısıyla bu da bölgedeki muhtemel bir bütünleşme hareketinin önünde önemli bir engel olarak görülmektedir.
 SONUÇ : Gerek günümüzde tüm dünyayı etkisi altına alan Globalizasyon politikaları gerekse SSBC sonrası bölgede oluşan boşluğun doldurulması Batı Türkistan ülkeleri arasında birliği zorunlu kılmaktadır. Dil, din ve soy birliğinin yanı sıra bu cumhuriyetlerin kültürel, yapısal ve kurumsal benzerlikleri paylaşmaları böyle bir birliğin oluşumunda büyük avantajlar sağlamaktadır. Ancak gerek bölgede çıkarları bulunan dış güçler gerekse bölge ülkelerinin bu konuda bazı tereddütlere sahip olmaları dolayısıyla bu birliğin yakın bir zamanda oluşumu önünde en büyük engeldir. Rusya ve Çin bu birliği engellemek için çalışacaktır.

Türkistan Birliği  Rusya Federasyonu ve Çin’i  ürkütmeden , akıllı bir siyasetle yürütülmelidir.

KAYNAKÇA:

1. ANDERSON, J.; The International Politics of Central Asia, New York, 1997BENİNGSEN A- QUELQUEJAY C.
2. L., Sultan Galiyev, Üçüncü Dünyacı Devrimin Babası, İstanbul 1995DEVLET, Nâdir (1988),
3. İsmail Bey (Gaspıralı), Ankara.DUMAN Oğuz Şaban,
4. Doğu-Batı Meselesi ve Sultan Galiyev, İstanbul 1999
5. EREKEŞEVA, Laura, “Türkistan’da Kimlik Oluşmasında İç ve Dış Faktörlerin Etkisi”,
6. Baymirza, SSCB’deki Türklüğün ve İslamın Bazı Meseleleri, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1987.
7. KAKINÇ, Halit (1991), Sultangaliyev ve Milli Komünizm, İstanbul: Bulut  Yayınevi.

NOT : Yazı dizisi 3. bölümü ile sona ermiştir.